И наконец, третье, о котором мы и будем говорить в дальнейшем: существуют такие законы природы, которые мы не в состоянии постичь, и всего лишь потому, что наши органы чувств не улавливают тонких энергий, наша биология оказывается слишком грубой, да и нерегулярность иных явлений препятствует их осмыслению.

Вот и в рассказах Я. Барщевского, которые он определил как фантастические, часто нет этого фантастического. Есть странное, чудесное, необычайное, но СОВЕРШЕННО РЕАЛЬНОЕ. Рассмотрим все по порядку.

1. Я. Барщевский в самом названии декларирует наличие фантастического, но повествование, пронизанное тонким психоло-

гизмом, ведет в сугубо реалистическом духе, по существу получается, что странное, необычное, таинственное является составной частью крестьянской жизни. (Так, у Ж. Сименона криминальное является частью самой жизни, большинство его романов и не детективы, а психологические произведения, построенные на криминальном мотиве. Кстати, так же развиваются криминальные мотивы у Бальзака и Диккенса.)

С другой стороны, Я. Барщевский описывал ДЕЙСТВИТЕЛЬНЫЙ случай, когда происходило нечто необъяснимое с точки зрения того времени. Он метко замечает, что “чудеса можно понимать только сердцем”.

В плане чисто литературном Я. Барщевский является одним из ''основателей жанра “фэнтэзи” (то есть волшебно-сказочной фантастики) на польско-белорусской почве. До него была разве что “Рукопись, найденная в Сарагосе” Я. Потоцкого. Так бывает в истории литературы: произведение уже есть, а жанра еще нет. О рождении нового жанра сами писатели, как правило, не подозревают, они слышат тихо звучащую музыку, но не разбирают мелодии и ее смысла.

2. Первая новелла, будучи по внешнему материалу фантазийной, по существу излагает вполне реальную историю. Рассказчик предупреждает слушателей, что его повествование правдиво, то, что случилось, случилось с ним самим. Впрочем, следует обратить внимание на два момента. Здесь впервые появляется чернокнижник, который затем несколько раз мелькает на страницах книги. Это низкорослый, худой, всегда бледный человек,, нос у него большой, похож на клюв хищной птицы, густые брови, взгляд, как у сумасшедшего. Он одет в странную одежду черного цвета и такого фасона, которого не придерживались ни помещики (паны), ни ксендзы. Чернокнижник учил пана делать золото и другие “штуки” от нечистого. Какие аргументы приводит рассказчик? Во-первых, свет в панском доме горел по ночам, а этого крестьяне чрезвычайно не любили. Во-вторых, когда в руке чернокнижника увидели живую гадюку, которую он держал за голову (то есть возле головы, так змей обычно и держат), то никаких сомнений в связях панского гостя с дьяволом не осталось.

Наибольший интерес вызывает описание какого-то магического ритуала на кладбище.

^Кто был этот чернокнижник? Бродячий алхимик, ученый, Типа Фауста, обладавший характером явно вздорным и неуживчивым, презиравшим людей — все это явствует из других его появлений. В тогдашней деревне любой незнакомец вызывал острый интерес, как правило, замешанный на неприязни: от незнакомцев белорусские крестьяне явно не привыкли ждать чего-то хорошего.

Кстати, после ритуала на кладбище, во время которого пан и его слуга Карп потеряли сознание, чернокнижник исчез, а пан явно разбогател.

Повествование о чернокнижнике переходит в историю о Карпе, бывшем панском слуге. Этот Карп отнял у рассказчика невесту, отсюда его характеристика: лентяй, построил дом, как у пана, посадил возле дома вишни и яблони, а также цветы... Коммента-рий-оценка: живет “не по-нашему”. И жену стал одевать, как паненку, и работать ей не давал, батраков стал держать. А чтобы добиться Агапы, Карп пришел к Парамону, “найстрашнейшаму чара^шку у нашай вакол1цы”. Далее начинается что-то непонятное. Здесь и выращивание из яйца, снесенного петухом, крылатого дракона, который начал снабжать Карпа золотом, и тот, разбогатев, с помощью пана, добился того, что Агапа стала его женой, Ситуация выглядит загадочно в свете последующих событий. О них рассказчик повествует с чужих слов, порой откровенно завираясь, хотя в чисто крестьянском духе, говоря, что дракон носил Карпу кроме золота и серебра еще и рожь, пшеницу, другое зерно. Точно так же в других рассказах, где фигурируют женщины, обвинявшиеся в колдовстве, которые сдаивали у коров молоко, делая масло и сыры, продавали все это в город и таким способом обогащались. Сюжет сдаивания молока ведьмой был в прошлом чрезвычайно распространен среди крестьян и России, и Украины, но дело в том, что женщины действительно порой доили чужих коров, но делали это в голодное время, чтобы спасти своих детей, конечно же, скрытно.

Что касается Карпа, то его поведение становится все загадочнее. Он мечется, часто встает среди ночи и с кем-то беседует через окно или возле дверей. Об этом узнали из рассказов его жены Агапы, других свидетелей здесь просто быть не могло. А крестьянская психология все странное и непонятное записывала на счет дьявола. Карп вполне мог иметь связи с криминальным миром, но как тогда истолковать реплику раздраженного деревенского колдуна Парамона, заметившего после пожара в доме Карпа: “Хорошо дураку: как постелил, так и выспался”.

В отсутствие самого Карпа (это важная деталь) появляется красиво одетый мужчина, на руке много золотых перстней, подпоясан широким красным поясом. Он предлагает Агапе “согласиться выполнить его желания”, она в ответ обращается к Богоматери, и это страшно пугает гостя. Потом он еще раз появляется, глаза горят как свечки, а пояс полыхает, как раскаленное железо. Он вообще “странно одет”. Гостя, по рассказам Агапы, — а она начала советоваться с людьми, как ей быть, — приняли за дракона, только в человечьем облике.

А затем начался классический полтергейст: из углов хаты, из-за печи вдруг начали вылетать камни, причем были довольно солидные, в несколько фунтов, потом они полетели от окон и стен. Прыгали горшки, жбан с квасом, летала домашняя утварь. В это время самого Карпа дома не было, Агапа сбежала к родителям. Когда Карп вернулся и узнал о происшедшем, его первыми словами были: “Она меня погубила”. Он кинулся к Парамону. Но

сделать уже, очевидно, ничего было нельзя. Дом загорелся во время его освящения ксендзом. Вот тогда Парамон и замечает: “Хорошо дураку...”

Как расшифровать эту действительно странную историю?

Полтергейст? Да, перед нами действительно “шумный дух”, как с немецкого переводится сам термин. В последнее время об этом феномене написано много, картина происходящего практически одна и та же: к тому, что описано у Барщевского, иногда добавляется вода, струи которой льются с потолка, из-за стен, слышатся стуки всякие, голоса, надписи появляются. Замечено, что часто эти феномены происходят в домах, где живут люди с крайне неустойчивой психикой (подростки, травмированные психически люди) — но, кстати, заметим, что не слышно, чтобы эти явления наблюдались в местах, где содержатся явные, настоящие сумасшедшие.

Но если сопоставить эти “шумные явления” с “тихими” — с мироточением икон, то неизбежно приходим к выводу, что тут явно действуют злые силы и добрые. “Злых” можно успокоить, причем именно молитвой, а порой и простым уговором.

Наиболее вероятной кажется гипотеза, что полтергейст — от-клик-контакт иного мира, параллельного измерения на работу энергетики человека. Может быть, нечто подобное и скрывается в первом рассказе Барщевского, и этот “странно одетый” мужчина с красным поясом — гость из иного мира...

3. Что же касается Парамона, объявленного “чародеем”, причем “наистрашнейшим во всей округе”, то перед нами — образ действительно незаурядного человека. Он самолюбив, и когда на свадьбе подвыпившие Аким с Гришкой начали его высмеивать, он заставил одного играть до одурения, а другого — танцевать. Что до использования решета для определения вора и неудачи Парамона, то тут ничего особенного нет, потому что практически ни один человек с паранормальными способностями не может не совершать время от времени ошибок. Решето (или топор) укрепляли на столбе, произносили соответствующие заклинания, затем перечисляли по порядку подозреваемых, и если при упоминании кого-то из них топор или решето даже немного повернется, качнется, — этого человека считали виновным. Кстати, Парамон мог вполне сознательно сделать виновными Акима с Гришкой, дабы их выпороли (что и произошло).

4. Рассказы Я. Барщевского пронизаны тончайшим психологизмом, удивительно органичным. Впрочем, он не ставил перед собой никаких аналитических целей, все объяснения фантастического и странного сводя либо к проделкам дьявола (нечистого) и его приспешников, либо к простому удивлению и принятию явления как оно есть. Во время свадьбы Карпа и Агапы, когда гости уже захмелели, раздался какой-то странный шум, хата осветилась, словно от вспышки молнии, потемнел огонь свечек... И Карп, изменившись в лице, почти не владея собой, громко гово-

рит: “Прибыл мой гость”. И, точно спохватившись, заговорил с друзьями о чем-то другом. Гости, разумеется, пришли в ужас, им начали мерещиться по углам хаты всякие чудовища, но они выпили еще и успокоились. А ведь Карп был на грани разоблачения: нечто подобное мы .сейчас называем Контактом (вот только с кем: инопланетяне, пришельцы из параллельного мира?..).

5. В сборнике рассказов Я. Барщевского особое место занимает водка (горелка). Она фигурирует почти во всех сюжетах. Герои пьют в корчме, на свадьбах, встречая Новый год, угощая друзей... Но дело в том, что именно с водкой связаны два фантастических сюжета, которые, быть может, не так уж и фантастичны. В рассказе “Волколак” Марк превратился в оборотня-волка после того, как выпил “зачарованной горелки”, а потом еще и музыка дудки подействовала.

Тема оборотней имеет свою традицию, ее вроде бы придерживается Барщевский, но приведенная деталь в виде “зачарованной горелки” позволяет все представить во вполне реалистическом духе.

История юриспруденции полна судебных дел, в которых оборотней осуждали на казнь. Свидетельские показания в каждом случае были уверенные и единодушные, давали их люди безупречной репутации. Их показания не оставляли никаких сомнений, что перед судьями стояли преступники, совершавшие свои кровавые деяния в облике диких зверей. Сама же способность человека “обора-чиваться” (“превращаться”) вообще не подвергалась сомнению. Да и какие тут сомнения, если тема ликантропии идет еще из античности. Аполлон, хотя и являлся покровителем музыкантов и певцов, водителем Муз, обладал способностью превращаться в ворона, лебедя, мышь, барана и волка. Римский писатель Марцелл Сидетский считал ликантропию “особым видом меланхолии”, иначе говоря, сумасшествия, помешательства, а потому предлагал лечить ее с помощью “холодных ванн и тво-рожно-сыворотной диеты”. Совет довольно любопытен: как поймать оборотня и заставить его есть творог? Это сродни решению зайцев повесить волку на шею колокольчик, чтобы волка было издали слышно.

Викинги порой носили медвежьи шкуры, чтобы придать себе мужества и жестокости в бою. Может, для этого и дед Талаш носил шкуру волка?

В рассказе Барщевского Марк выпил “зачарованной горелки”, а ведь горелку действительно можно “зачаровать”, добавив туда спорыньи, настойки мухомора или другого гриба, называемого веселкой обыкновенной, а то и просто кувшинки. От настойки мухомора у человека кроме опьянения начинаются яркие галлюцинации, причем ими можно управлять, подавая устные коман ды. А что касается спорыньи, то она содержит смесь алкалоидов, в основе структуры которых лежит лизергиновая кислота. Одним из производных лизергиновой кислоты является ставший сейчас

знаменитым наркотик ЛСД. Он вызывает сильные, стойкие и убедительные галлюцинации. Отравления спорыньей, намеренные и случайные, разумеется, не были редкостью в прошлом. Больные представляли себя обросшими шерстью, с клыками и когтями, именно так, как рассказывает Марк у Барщевского, утверждали, что во время ночных скитаний убивали людей, животных и в особенности детей. »

Есть еще ряд соображений в пользу реальности нарисованной Барщевским картины. Зафиксированы случаи изменения формы человеческого тела, оно становится или Очень большим, или очень маленьким (кстати, индийские йоги владеют этой технологией). Другие экстрасенсы, практикующие как врачи, умеют останавливать текущую кровь, на глазах заживлять раны — и логика ведет нас к вероятному существованию способности полностью менять свой облик, то есть к оборотничеству.

6. О водке, но не только о ней, следует сказать при рассмотрении рассказа пятого “Родимый знак на губах”. Здесь говорится о некоей женщине, державшей корчму, часто справлявшей новые платья и всегда ходившей в красивых уборах. Этого было достаточно для того, чтобы ее заподозрили в колдовстве (молоко у коров сдаивала, делала масло, сыры и продавала в городе). Пытались ее как-то уличить мужики, так сказать, поймать с поличным, запрягли вечером коня, поехали, — а расстояния-то всего — десять верст, и дорогу знали прекрасно, но мужиков всю ночь кружило вокруг корчмы, так ее и не нашли. Рассказывает об этом случае соседка пана Завальни вполне серьезно, да наверняка так оно и было. Только вот перед нами классический случай того, как пьяные ночью (а ночи в деревне темные) пытаются добраться куда-нибудь. Когда человек начинает путаться в дороге, он еще и пугается, лишается всякого соображения. Вину, конечно, он возложит на какую-нибудь Прокседу, дьявола, ведьму, но не признается в собственной глупости, трусости и бестолковости.

А эта Прокседа, будучи корчмаркой, на наш взгляд, непременно что-то добавляла в водку (самогонку). Мухомор или веселку, может, и спорынья попадала, немножко, но и этого хватало. А если еще и водка была градусов в 60?

Вот во время свадьбы дочери Прокседы Варвары (Варька — у Барщевского) появляется около корчмы карета: шесть черных коней, на козлах — кучер, сзади — лакей в богатой ливрее... Выбежали гости и Прокседа с дочерью, а карета исчезла. Эффектная история. Вот только как среди темной ночи, хотя и говорится в тексте, что звезды светили и небо было чистое, но время-то было около полуночи, самая тьма. Как во тьме разобрать, какие там кони, богатую ливрею лакея? С пьяных глаз, и при ОЖИДАНИИ, что непременно что-то МОЖЕТ произойти, такая колдовская, ведьмовская слава была у Прокседы, — и увидеть можно все что

угодно. А тут еще ветер налетел, буря, даже крышу с корчмы сорвал... И вместо дальнейшей свадебной гулянки гости оставшуюся часть ночи от страха молитвы читали.

Что касается родимого пятна на губах Вари, то оно, вероятно, зависело от ее психологического состояния. Разговоры вокруг корчмы, подозрения, насмешки, что замуж ее дьявол возьмет, все это угнетало — и пятно увеличивалось. Но вот девушка выходит замуж, живет счастливо, спокойно — и пятно совершенно исчезает.

7. Герой первого рассказа сборника — Карп — может быть определен как народная модификация “лишнего человека”. Его современники — Онегин и Печорин, Бельтов и Рудин и многие другие подобные характеры в русской и западноевропейской литературе. Однако если те — дворяне и отражали вырождение своего сословия, терявшего пассионарность, волю к власти из-за избалованности богатством, социальной безответственности и привычки к наслаждениям, то у Карпа мы видим психологический слом из-за его должности лакея, легкой и бездельной, в сравнении с жизнью крестьянина (такова Франка в повести Э. Ожешко “Хам”). Прикоснувшись, — не к культуре, — к жизни и быту шляхты, Карпу трудно вернуться к трудовой крестьянской жизни. Мечта о богатстве без малейшего понимания нравственного смысла богатства привела его к контакту с Неизвестными Силами, и далее — к трагедии.

В герое второго рассказа сборника (“Зухаватыя учыню”) есть какие-то зачатки паранормальных способностей, это и наполняет его бесшабашностью, “зухаватасцю”, явной непривязанностью к крестьянской жизни.

Нас интересует магический элемент, ярко проявившийся в нападении Василя на... “снежного человека”.

Ги де Мопассан записал историю, которую ему и Флоберу рассказал Тургенев. Это была история о том, как на молодого Тургенева в лесу напала самка “йети”, страшная, морщинистая, груди, как два мешка, болтались впереди, она гримасничала, длинные спутанные волосы, рыжие от солнца, обрамляли ее лицо и развевались за спиной. Тургенев почувствовал такой дикий страх, что выскочил из реки, где купался в жаркий день, и кинулся бежать, а это существо бежало рядом, повизгивало и пыталось его остановить. Пережитый страх не позволил ему написать о случившемся, ведь пришлось бы заново его пережить. Но Флоберу и Мопассану он рассказал о происшедшем. А ведь у самки “снежного человека” явно были не самые плохие, как говорят в таких случаях, намерения.

8. Странно, что Василь, напавший на “гоминоида”, не пострадал. Хотя в известной степени можно считать расплатой те несчастья, которые на него обрушились позже: волки хватали только его баранов и овец, лиса — только его гусей, его корова погибла, и наконец, пожар уничтожил только его хату. Мужики совершенно правильно расценили весь этот ряд несчастий как

месть “лешего”. Но сам-то Василь, лично, не пострадал! А когда ему на смерче “протягивается рука”, односельчане заключают: Василь запанибрата с нечистым.

Кстати, эта “рука смерча” чем-то напоминает “руку”, которую протягивает Крису Кельвину Океан Солярис в романе С. Лема...

И Василь уходит из дому, исчезает... Разные потом были разговоры: будто бы слышали голос Василя в лесу и смех “лешего”.

Снова и снова поражает в рассказе Я. Барщевского абсолютная естественность, реалистичность повествования. Образ “чернокниж-ника” явно у рассказчиков вызывает неприязнь, он чужак, странен и непонятен, а Карп, Парамон, Семен — свои, крестьяне, ну, выбившиеся из нормальной жизни, попавшие в странные ситуации, но все-таки свои, мужики. И вся эта фантастика, пусть она необычна и полна тайны, есть часть жизни. Перед нами, в сущности, какое-то синтезирование христианства и язычества, но жить в природе, рядом с природой и оставаться “чистым христианином” довольно трудно.

При этом они далеко не все странное готовы принимать. Античные мифы слушают с интересом, но окончательным выводом является: чужое, нет связи с жизнью. Правда, Одиссея Завальни оценивается высоко, но, осуждая его за хитрость (особенно в истории с Полифемом), приязненно относятся к Энею, уважая его любовь к отцу. Но все это — чужое. Интересно, что помещики, воспитанные как раз на классической культуре, с откровенной насмешкой относятся к странному и необычному рядом с ними. Пан в первом рассказе является посмотреть на “полтергейст” в хате Карпа, но из этого ровным счетом ничего не следует. А в других рассказах в ответ на предостережения крестьян об осторожности, ибо происходит ЧТО-ТО необычное, следует вполне серьезная, хотя и раздраженная угроза выпороть, приказ не болтать чепухи, не верить в предрассудки. Воспитание, которое получали дворяне в учебных заведениях, было просветительским по своему духу. Впрочем, церковь христианская (что православная, что католическая — одинаково) не любила этой странной фантастичности, порой слишком уж реальной, ведь нити явно вели к язычеству.

Однако странное и таинственное действительно происходило в жизни. Вот, например, черная собака из третьего рассказа (“Ужиная корона”). Психологическая пикантность данного “персонажа” состоит в том, что черная собака описана и в летописях, и в документах. Рядом можно ставить и уже упоминавшихся оборотней, “снежных людей”, а там — и эльфы, и тролли, гоблины. Все это можно объединить одним понятием — привидения, хотя это вряд ли будет точно. Тем более что привидение у Барщевского есть в “чистом виде, это — Плачка, но о ней ниже.

Черная собака в рассказе о ловчем Семене соседствуёт с ужами и другими чудовищами (хотя они знакомы: волки, медведи). Семен заключает договор с королем ужей, но не о “продаже” души

Продажа души дьяволу, сюжет, возникший в новейшие христианские времена, ставила целью для продавца-человека получение богатства, власти, наслаждений, просто исполнение желаний. Все желания Семена заключаются в удачной охоте (чтобы его не ругал барин); совершенно нормальное желание для охотника.

Черная собака, как вид призрака, зафиксирована в Англии. Скажем, в книге “Фольклор графств Англии”, в томе, посвященном Сомерсету, говорится, что “черная собака” появлялась на дороге, ведущей из Сент-Одрис к Перри-Фарм, причем явилась в 1960 году двум местным жителям накануне их смерти. Фиксировалась “черная собака” в XIX веке, в XVI веке, и есть документированное свидетельство, что собака появлялась во время сильных гроз, когда непрерывно сверкают молнии и гремит гром. А это означает чрезвычайно сильную концентрацию электромагнитного поля.

Однако черная собака у Барщевского появляется без всяких молний. От Семена ничего не требует, только быть сдержанным и смелым. Смелости у него хватает, а сдержанности — нет. Вывод: над ним проводится “эксперимент”. Цель: проверить выдержку, психологическую устойчивость. Семен не выдержал проверки. Как не выдержал ее Карп.

Сегодня известно, что считавшиеся фантастикой, суевериями призраки и привидения вполне реальны, но при каких условиях и почему они появляются, какова их природа, остается загадкой. В нескольких рассказах Барщевского появляется Плачка, вполне реальная женщина, но в то же время призрак. Судя по всему, подобный феномен возникает при чрезвыйчайно сильном переживании, волевой нацеленности. Не будем касаться нравственных аспектов, связанных с появлением Плачки в рассказах, они достаточно определенны. Примечательно то, что Плачку видели многие, но далеко не все воспринимали ее моления и плачи, быть может, и в силу того, что она порой выглядела совершенно реальной. К чему обращать внимание на всякую плачущую женщину? Одета она была в белое платье, на голове черный убор и черная косынка на плечах. Лицо смуглое от солнца, приятное, глаза живые, но в них всегда стояли слезы. Очевидно, она умерла где-то в Х1У-ХУ вв., что-то в ее истории связано с детьми. Ее появление, по мнению крестьян, не обещает ничего хорошего. В самом деле, соприкосновение мира мертвых и мира живых свидетельствует о каких-то нарушениях в данном фрагменте космического пространства.

9.Вполне реальной кажется и история Гараськи, выделившего свое астральное тело накануне смерти. Кстати, мужики, ставшие свидетелями события, вовсе не испугались, не призвали для объяснения ситуации “нечистого”, приняли все так как есть. Они чудесное приняли не только сердцем, но и разумом.

Сам Гараська, когда увидел астральное тело “чернокнижника” в виде тени на стене, испугался. Но он “чернокнижника” боялся в

живом виде, а тут — тень. Интересно, но пан, к которому явилась “тень чернокнижника”, не пугается, скорее досадует, что ему не дает покоя эта история. Он о чем-то спорит с “чернокнижником”, это вызывает у него беспокойство и тревогу, но воспринимает он ситуацию, в общем, вполне естественно.

Фигура “чернокнижника” является, быть может, самой, любопытной среди всех персонажей Я. Барщевского. Он явно имеет какое-то далекое отношение к друидам, поклонявшимся деревьям. Потому и советует пересадить дубы. А вот садовник Генрик впадает в непонятную истерику по этому поводу. А история с кладбищем, откровенно говоря, неясна, точно так же как и с* часовней. Чернокнижник советует Генрику и кладбище снести (на вполне резонном основании), и цемент из часовни пустить на фундамент своего жилого дома. И Генрик следует совету: надмогильные камни перемалываются в щебень, цемент берется от часовни, — и в новом доме его жена Амелия начинает болеть. Собственно говоря, здесь и начало его болезни — некоего сумасшествия, когда Генрику стало казаться, что на его голове волосы кричат. Ему не повезло, он не встретил сильного и умного гипнотизера (стихийного психотерапевта), как Томаш из рассказа о коте Варгине.

Амелия явно обладала “вторым зрением”: она увидела, что у старика не кролики, а летучие мыши, но потом ее сбили с толку и муж, и старик. И с ней “чернокнижник” повел своеобразную борьбу, которая завершилась смертью Амелии.

10. Не следует думать, будто выявление реальных корней в фантастических рассказах Я. Барщевского снижает их художественные достоинства. Дело обстоит как раз наоборот: сборник в этом случае обнаруживает не только новые культурологические измерения, психологическую изощренность, но приобретает вообще иной жанровый статус. Мы не претендуем на лавры Шли-мана, откопавшего Трою. Главное, что земля Беларуси скрывает такое количество тайн, чудес и диковин, что удивляешься равнодушию белорусских писателей к этому богатству. Ведь вот как странно получается: В. Короткевич написал замечательные вещи — “Дикая охота короля Стаха”, “Черный замок Ольшанский”, есть “фантазийные” веяния и в “Колосьях под серпом твоим”, но никто не стал продолжать тематику, никто не выступил преемником...

Почему? Точно так же одиноко высится яркая вещь К. Крапивы “Брама неум1ручасщ”, “выстроенная” рядом с комедией К. Чапека “Средство Макропулоса”, но абсолютно самостоятельно. И никто опять не заинтересовался развитием научной фантастики на Беларуси. Работал, в сущности, один В. Шитик, мелькнул сборником рассказов Н. Ципис, Н. Матуковский сверкнул “Мудромером”. А когда вроде бы началось оживление — появился “Эридан” и уничтожил белорусскую фантастику, потому что превыше всего оказался “золотой телец”.

А ведь жанр волшебной фантастики — не просто сочинение новых сказок. Это создание новых мифологий. Именно так следует квалифицировать творчество Д. Толкиена, К. Льюиса, Урсулы ле Гуин, Р. Говарда, современного русского писателя Н. Пе-румова.

Альберт, герой седьмого рассказа (“Огненные духи”) Я. Барщевского, идет на контакт с Незнакомцем, и тот ему предлагает: “Поклонись духу тьмы, и дух огня будет тебе служить...” Н. Перумов много пишет о Тьме и Свете, которым служат люди и маги. Сам Альберт может быть истолкован и как Фауст, и как ге-рой-стяжатель, ведь ему от Незнакомца нужно только золото.

Возможностей использовать данный материал, обыграть его, . вставить в законченное и “отстроенное” повествование — много. “Дзфны К1Й” — это жезл, которым непременно обладают маги у Толкиена и Перумова. “Дра^ляны дзядок” прекрасно может быть обыгран на основе психометрии, а ведь это еще и образ Сократа. “Кабета 1нсекта” с трансформацией стервозной личности в насекомое — просто гениальная художественная находка.

А как поворачивает пан Завальня тему волколаков, говоря, что волчица, вскормившая Ромула и Рема, была когда-то человеком, женщиной, имела человеческую душу...

Можно только сожалеть, что такой богатый материал остается невостребованным, богатейшим кладом лежит он, ждет своего исследователя. Будем надеяться, что таковой найдется.

Нёман. 2001. No 8. С. 200—210.

В сборниках:

Против течения // Время покупать черные перстни. М., 1990.

  Мертвая вода // Замок ужаса. М., 1991.

В журналах:

  Опасное лекарство // Неман. 1984. N 11.

  Поселок на краю Галактики // Химия и жизнь. 1986. N 12.

Телепатическое ружье // Рабочая смена. 1987. N 1.

  Сигнал тревоги // Химия и жизнь. 1987. N 6.

  Против течения // Неман. 1988. N 7.

  Администрация леса // Парус. 1989. N12.

  Визит инспектора // Фантакрим МЕСА. 1990. N 1.

  Фальшивомонетчик // Парус. 1990. N 7.

Евангелие от Тимофея // Фантакрим МЕСА. 1991. NN 3, 4.

  Клинки максаров // Фантакрим МЕСА. 1994. N 1.

С. Булыга

Книги:

  Лабиринт. М.: Прометей, 1991.

  Дзуррай. Мн.: Межиздательский центр, 1991.

  Бродяга и фея. Мн.: Эридан, 1991.

В сборниках:

  Илсин // Орешек Тихоня. Мн., 1988.

  Три слона // Дополнительное расследование: В 2 т. М., 1988. Т. 2.

Арихальк; Псоглавые; Грюнель // Имя для рыцаря. М., 1989.

Поднадзорный // Шекли Р. Сезон для рыбалки. Булыга С. Поднадзорный. М., 1989.

  Мечта; Квардилион; Бродяга и фея; Поднадзорный; Три слона // Выдумки чистой воды: В 2 т. М., 1990. Т.1.

  Аонахтилла; Лабиринт; Философ // Дорога миров: В 2 т. М., 1990. Т.1.

Шпоры на босу ногу // Шпоры на босу ногу. М., 1990.

  Падение; Запруда // Сюрприз. Ставрополь, 1990.

  Арихалык; Псоглавые // Румбы фантасгики-89. М., 1990.

  Желтая жемчужина; Хокка // Звездный наездник. М., 1990.

  Украденный остров; Скороход // Листья времени. М., 1990.

  Три слона // Проба личности. М., 1991.

  Железное кольцо // День гнева. М., 1991.

  Мудрецы; Она; Весьма похвально // Белый шаман. М., 1991.

  Грим; Тишина; Зеленый камень // Слушайте звезды. М., 1991.

В журналах:

  Туман // Турист. 1980. N 4.

  Легенда // Москва. 1982. N 6.

  Бе-мажор // Родник. 1988. N 1.

  Слово и дело // Родник. 1988. N 2.

  Сокращение штатов // Родник. 1988. N 3.

  Раскардаш // Родник. 1988. N 5.

  Скороход // Парус. 1988. N 7.

  Барбоска // Родник. 1988. N 10.

  Новатор // Народное хозяйство Белоруссии. 1988. N 10.

  Осторожный ежик // Колобок. 1989. N 3.

  Дверь; Смелая научная гипотеза // Ставрополье. 1989. N 6.

Фельдмаршал // Родник. 1989. N 10.

  Квардилион // Фантакрим МЕСА. 1990. N 1.

  Шерше ля фью // Родник. 1990. N 8.

  Большой каботаж // Родник. 1990. N 10.

  Двести сорок мудрецов // Приключения и фантастика. 1990. N 11. (Б-ка журнала «Уральский следопыт».)

  Глаголь добро // Фантакрим МЕСА. 1991. N 1.

  Андел // Фантакрим МЕСА. 1991. N 2.

  Железный клюв // Фантакрим МЕСА. 1991. N 3.

  Квардилион // Nowa fantastyka 1991. N 3. Польск.

  Лисавета Иванна велела кланяться // Фантакрим МЕСА. 1992. N 5.

Быстрая яма // Фантакрим МЕСА. 1993. N 3.

Е. Дрозд

Книги:

  Общественное порицание /Пер. с англ. Симферополь: Таврия, 1990.

Тень над городом. Мн.: Эридан, 1992.

В сборниках:

  Тень над городом // День без смерти. М., 1989.

  Скорпион; Троглодиты Платона // Ветер над яром. М., 1989.

  Стоять, бараны; Времена просвещенной монархии // Короли и алхимики. М., 1990.

  Как жаль, что они вымерли; Коробка логисторов // Королевство Кир-пирляйн. М., 1990.

  Скорпион //Румбы фантастики-89. М., 1990.

  Тень над городом; В раю мы жили на суше // Выдумки чистой воды: В 2 т. М., 1990. Т. 1.

  Феникс // Время покупать черные перстни. М., 1990.

  В раю мы жили на суше // Дорога миров: В 2 т. М., 1990. Т. 2.

  Драма в Эфесе; Стоять, бараны; Рецепт из Каны Галилейской; Времена просвещенной монархии // Охота на дракона. М., 1991.

  Семь с половиной минут // Полеты на метле. М., 1991.

  Волны в океане фантастики; Возвращение пастухов // Слушайте звезды. М., 1991.

  Бесполезное — бесплатно // Легенды грустный плен. М., 1991.

  Весь мир в амбаре // Время покупать черные перстни. М., 1990.

Экспонаты руками не трогать //День гнева. М., 1991.

  Костры в ночи // Однажды в сентябре. Мн., 1992.

  Дар речи // Китеж-1. СПб., 1992.

  Экспонаты руками не трогать; Что дозволено человеку // Кристалл памяти. Мн., 1992.

  Что дозволено человеку // Пристань желтых кораблей. М., 1993. (В соавторстве с Е. Дроздом.)

В журналах:

  Адепты адаптации // Неман. 1984. N11.

  Уцелеть до обеда // Рабочая смена. 1985. N11.

  Экспонаты руками не трогать // Рабочая смена. 1986. N 6.

   Что дозволено человеку // Парус. 1988. N 1. (В соавторстве с Е. Дроздом.)

Весь мир в амбаре // Парус. 1988. NN 10, 11.

  Костры в ночи / / Приключения и фантастика. 1989. N 4. (Б-ка журнала «Уральский следопыт».)

  Завтра наступает сегодня // Фантакрим МЕСА. 1990. N 1.

  Белое пятно на красном фоне // Приключения и фантастика. 1990. N 6. (Б-ка журнала «Уральский следопыт».)

  Иск из мезозоя // Фантакрим МЕСА. 1991. N 1.

  Нимфа с Литейного // Фантакрим МЕСА. 1991. N 4.

  Литературный агент // Фантакрим МЕСА. 1992. N 4.

Н. Новаш

В сборниках:

  В королевстве Кирпирляйн // В королевстве Кирпирляйн. М., 1990.

  Сон святого Петра; Сказка о джинне; Сочинение Бихевайля // Листья времени. М. 1990

  Семь с половиной минут; Что дозволено человеку // Кристалл памяти. Мн., 1992.

  Феникс // Однажды в сентябре. Мн., 1992.

  Что дозволено человеку // Пристань желтых кораблей. М., 1993. (В соавторстве с Б. Зеленским.)

В журналах:

  Эффект присутствия // Неман. 1984. N11.

  Коробка логисторов / / Юный техник. 1985. N 5.

  Бесполезное — бесплатно // Рабочая смена. 1987. N 8.

   Что дозволено человеку // Парус. 1988. N 1. (В соавторстве с Б. Зеленским)

Драма в Эфесе // Родник. 1988. N 5.

  Скорпион // Уральский следопыт. 1988. N 5.

  Стоять, бараны // Парус. 1988. N 7.

  Троглодиты Платона // Металлург. 1989. N 1.

  В раю мы жили на суше // Фантакрим МЕСА. 1990. N 1.

  Все золото мира и весь его блеск //Фантакрим МЕСА. 1991. N 1.

Некромант; Тринадцатый подвиг Геракла // Фантакрим МЕСА. 1992. N 5.

Конец легенды // Фантакрим МЕСА. 1993. N 2.

  Фэнтези — тоска по эпосу // Фантакрим МЕСА. 1993. N 3.

Б. Зеленский

Книги:

  Вечный пасьянс. М.: Прометей, 1990.

  Нимфа с Литейного. Свердловск: Ред.-издат. агентство, 1990.

В сборниках:

  Чтобы сделать выбор // Время покупать черные перстни. М., 1990.

  Пока не зашло солнце // Однажды в сентябре. Мн., 1992.

  Кристалл памяти // Кристалл памяти. Мн., 1992.

Ночь святого Христофора // Концерт бесов. Симферополь, 1993.

В журналах:

  Непрочитанная тетрадь // Неман. 1984. N 11.

  Чтобы сделать выбор // Неман. 1987. N 7.

  Сказка о джинне // Ма1а Гап(а$1ука. 1989. N 4(9). Польск.

  Сочинение Бихевайля // Фантакрим МЕОА. 1990. N 1.

  Ночь святого Христофора // Фантакрим МЕОА. 1991. N 1.

  Легенда о первом рассказе // Фантакрим МЕОА. 1991. N 3.

  Пока не зашло солнце // Полымя. 1993. N 8. Бел.

Н. Орехов и Г. Шишко

Книги:

  Белое пятно на карте. М.: Молодая гвардия, 1989.

  О вечности, о доблести, о славе. М.: Прометей, 1989.

  Планета, с которой не гонят в шею. М.: Прометей. 1989.

  Заповедник для человечества. М.: Прометей, 1990.

  Сумасшедшая книга. Мн.: Эридан, 1993.

В сборниках:

  Каждый день в 13-00 // Фантастика-86. М., 1986.

  Охотники за молниями // Фантастика-87. М., 1987.

  Имя для рыцаря; Белое пятно на карте; Верол Каторо; Вечный двигатель третьего рода // Имя для рыцаря. М., 1989.

  Давайте вместе; Ферраритет //В королевстве Кирпирляйн. М., 1990.

Каждый день в 13-00; Верол Каторо // Выдумки чистой воды: В 2 т. М., 1990. Т. 2.

Планета, с которой не гонят в шею // Листья времени. М., 1990.

  Белое пятно на карте // Румбы фантастики-89. М., 1990.

  Отдых у моря // Гея. М., 1990.

  Планета, с которой не гонят в шею // Однажды в сентябре. Мн., 1992.

Ферраритет; Эмоскафандр // Кристалл памяти. Мн., 1992.

В журналах:

  Вечный двигатель третьего рода // Вокруг света. 1985. N 9.

  Трамвай на улице Липовой // Юный техник. 1986. N 3.

  Эмоскафандр // Уральский следопыт. 1986. N 8.

  Отсюда не гонят в шею // Наука и техника. 1987. N 4.

  Странная книга // Вокруг света. 1987. N 9.

  «Робин Гуд» Сережка Лазарев // Юный техник. 1988. N 1.

  Я изобрел машину времени // Бярозка. 1988. N 6. Бел.

  Имя для рыцаря // Наука и общество. 1989. N 1.

А. Потупа

Книги:

  Бег за бесконечностью. М.: Молодая гвардия, 1977.

  Бег за бесконечностью. Будапешт: 1980. Венг.

  Бег за бесконечностью. София: Наука и изкуство, 1980. Болг.

Фантакрим-ХХ1. М.: Прометей, 1989.

  Эффект лягушки. М.: Прометей, 1989.

  Голая правда о голом короле. М.: Прометей, 1989.

В сборниках:

  Эффект Лакимэна // Фантастика-84. М., 1984.

Отравление // Исчезнувший убийца. Баку, 1989.

Эффект лягушки // Кристалл памяти. Мн., 1992.

Ловушка в цейтноте // Однажды в сентябре. Мн., 1992.

В журналах:

  Проходная пешка // Неман. 1976. N 7.

Таймкипер, или Горький глоток будущего // Парус. 1988. N 7.

  За триста лет до триллиона, или Кое-что о демографических капканах // Парус. 1989. N 2.

  Эффект лягушки // Парус. 1989. N 7.

  Таймкипер, или Горький глоток будущего // Фантакрим МЕСА. 1990. N 1.

С. Трусов

Книги:

  Западня. М.: ВААП-информ, 1990.

Бокал красного вина. Л.: Смарт, 1990.

Карнавал. Мн.: Юнацтва, 1992.

В сборниках:

  Сенька // Магический треугольник. М., 1990.

  Экзамен на невероятность; Треугольник на сером фоне; Карнавал // Листья времени. М., 1990.

  Бегство // Время покупать черные перстни. М., 1990.

  Игра случая; Слушайте звезды // Слушайте звезды. М., 1991.

  Искажение II Вдова колдуна. М., 1991.

  Курсы повышения квалификации // Белый шаман. М., 1991.

  Слушайте звезды // Однажды в сентябре. Мн., 1992.

В журналах:

  Исполнители желаний // Рабочая смена. 1985. N 7.

  Наблюдатель // Рабочая смена. 1985. N 9.

  Долгое мгновение Гирсона // Рабочая смена. 1985. N 10.

  Экзамен на невероятность // Рабочая смена. 1986. N 4.

  Операция «Летучая мышь» // Рабочая смена. 1987. N 10.

  Бегство // Уральский следопыт. 1988. N 9.

  Военная хроника под барабанную дробь крупного калибра // Парус. 1989. N 7.

  Военная хроника под барабанную дробь крупного калибра // Фантакрим МЕСА. 1990. N 1.

  Портрет в городском пейзаже // Фантакрим МЕСА. 1991. N 2.

  Феномен Архимеда // Фантакрим МЕСА. 1992. N 5.

  Синдром возгорания // Фантакрим МЕСА. 1993. N 1.

  Как зреют таланты // Вожык. 1993. N 5. Бел.

  Контакт, или Несколько мыслей и диалогов, подслушанных долгим зимним вечером XXI века. М.: Прометей, 1990.

  Ловушка в цейтноте. Мн.: Эридан, 1990.

  Открытие Вселенной — прошлое, настоящее, будущее. Мн.: Юнацтва, 1991.

Нечто невообразимое. Мн.: Эридан. 1992.

СОДЕРЖАНИЕ

В. Н. Шитик ГАЛАКТИКА У КАЖДОГО СВОЯ ................................... 3

Тернистый путь звездного жанра................................................. ............. 4

Вечно новые «вечные вопросы»........................................ ......................... 7

Скоро сказка сказывается........................................... ............................... 16

По волнам времени............................................... ..................................... 23

Земные парадоксы Вселенной............................................. ...................... 34

Перед нелегким выбором............................................... ............................ 42

Приглашение в мечту................................................. ................................ 50

Постижение непостижимого......................................... ............................. 60

Разящие стрелы................................................ .......................................... 77

Компас в океане фантастики............................................ ......................... 88

Р. К. Баландин ПАРАЛЛЕЛЬНЫЕ МИРЫ.............................................. 97

Введение. «Фантакрим»............................... .............................................. 98

Глава 1. Истина человека.............................................. .............................102

Глава 2. Заповедник для человечества.......................................... ............122

Глава 3. Обретенный и утраченный Рай................................................... 140

Глава 4. Игра с самим собой?................................................ ....................159

Глава 5. Сказки нашего пространства-времени..................ч............... ......178

Глава 6. Невероятность реальности............................................ ...............196

Эпилог. Почва для умозрений............................................. .......................214

Библиографический список произведений

писателей «второй волны» белорусской фантастики................................218

https://fantlab.ru/edition80508

Аўтобус — зрэшты, адзіны, які хадзіў наўпрост да Дому прэсы зь ягоным запаветным акенцам касы — здавалася, чакаў толькі яго аднаго. Журналіст ускочыў на прыступку, ухапіўся за парэнчу і, аддыхваючыся (гады ўсё ж згадвалі пра сябе), задумаўся: "Значыць, так... Хачыку трэба аддаць, Майсееву... гэты можа пачакаць, Гаўрону... абавязкова! Ну, і праставіцца. Усё ж — выратавалі хлопцы, дзякуй ім".

Аўтобус крануўся, але абвестка пра наступны прыпынак не прагучала. Журналіст не зьвярнуў на гэта ўвагу і кінуў позірк на гадзіньнік: здаецца, усё ў парадку, ён ня спозьніцца. І толькі тады павярнуўся тварам да салёну, шукаючы кампосьцер. Тое, што ён убачыў, прымусіла Падбярэзскага, па меншай меры, задумацца.

Найперш зьвярнула на сябе ўвагу тое, што, апрача яго ды нейкага бамжоўскага выгляду мужыка, у салёне аўтобусу нікога больш не было. Па-другое, замест звыклых падрапаных, парэзаных крэслаў у салёне скрозь знаходзіліся труны. Розных памераў, рознай аздобы і выгляду, але — труны!

Тым ня менш рука журналіста аўтаматычна пацягнулася з талёнчыкам да кампосьцеру. Але ў гэты самы момант ягоны рух перапыніў мужчынскі голас:

— Кінь тое! Дарога аплачана ўжо.

Журналіст не зразумеў:

— Гэта які маршрут?

— Твой, твой, — адказаў мужчына і павярнуўся да журналіста.

Выглядаў ён сапраўды на самага звычайнага бамжа: зашмальцаванае паліто на ўсе сэзоны, зношаныя не адным пакаленьнем джынсы, такія ж самыя красоўкі. Адно, што не пасавала ягонаму выгляду, — гэта тоўстая амбарная кніга, занадта чыстая што да ягонай зьнешнасьці.

— Я на цябе спэцыяльна чакаў, — патлумачыў мужчына.

— Што значыць — спэцыяльна? — не зразумеў журналіст, — Я, здаецца, зусім не таксі замаўляў.

— Нашае таксі прыходзіць без замовы, — адказаў мужчына. — Ведаеш, у жыцьці кожнага чалавека надыходзіць час, калі ён ня мусіць сам замаўляць, куды ехаць. Проста яму звыш кажуць: час зьбірацца ў дарогу. Настаў час кінуць усё да рэшты і выпраўляцца.

— Мне здаецца, што я ня ў той аўтобус ускочыў, — прамармытаў журналіст.

— А іншыя на цябе сёньня і не чакалі, — усьміхнуўся мужчына.

Усьмешка гэтая была нейкая дзіўная. Ёсьць усьмешкі адкрытыя, шчырыя, калі праз іх нібыта відаць усю душу чалавека. Ёсьць усьмешкі крывыя, быццам даніна сытуацыі, калі за той усьмешкай хаваецца не прыязьнь, не гатоўнасьць прыйсьці да згоды, а нейкія падводныя камяні. Ёсьць, зрэшты, усьмешкі дзяжурныя, пратакольныя, за якімі нічога наогул не хаваецца.

Мужчына ўсьміхаўся так, як бацька, бывае, усьміхаецца, упершыню пабачыўшы свайго першынца.

— Спыніце аўтобус, я выйду, — запатрабаваў журналіст.

— Тое немагчыма, — разьвёў рукамі мужчына. — Так бы мовіць — экспрэс. Адсюль — і туды. Без прыпынкаў.

Праз шыбы аўтобусу ва ўсю біла сонца, цёплае веснавое паветра залятала ў салён праз адчыненыя вокны, і журналіст раптам адчуў усю недарэчнасьць сытуацыі. Ён ведаў: аўтобусы іншых маршрутаў тут сапраўды ня ходзяць, ён мусіць пасьпець да закрыцьця касы, атрымаць ганарар, вярнуць пазычанае і, у рэшце рэшт, адзначыць гэты сьвяты для кожнага журналіста ганарарны дзень з сябрамі ў якой знаёмай кавярні. Дык чаму тады гэты мужык загадвае яму гэтак раптоўна зьмяніць усе пляны?!

— Так, стоп! — крыкнуў журналіст. — Што такое?! Куды мы едзем?

— Якія ж вы ўсе, людзі, дзіўныя, — мужык пачухаў патыліцу. — Дзіўныя вы людзі, калі яшчэ жывыя. А як час надыходзіць — ніяк сьцеміць ня можаце.

— Што — сьцеміць?! — зароў журналіст, як пабачыў, што аўтобус зьвярнуў у зусім адваротны, чым яму было патрэбна, бок.

— А тое, што — усё, — неяк сумна ўсьміхнуўся мужчына. — Мяне, дарэчы, Харонам завуць. Але як для цябе — Хароныч.

— Я выходжу. Хопіць жартаў, — сказаў журналіст. — Во табе прабіты талён, спыняй аўтобус і — бывай здаровы.

Хароныч засьмяяўся. Сьмех гэты быў нейкі дзіўны: сухі, патрэсканы, але неўзабаве ён зьмяніўся ў кашаль. Аўтобус стаяў на скрыжаваньні, перад ім пераходзілі дарогу людзі, пра нешта гаманілі, маладыя нават цалаваліся, міліцыянт пасярод дарогі круціў паласатай палачкай. І ўсё гэта яшчэ больш дадавала сытуацыі неверагоднасьці, нерэальнасьці.

— Так, — паспрабаваў супакоіць сябе журналіст. — Давай спачатку. Мне трэба ў Дом прэсы. Там я атрымаю ганарар, вярну пазыку сябрам, зь якімі мы потым возьмем па якой сотцы і разыдземся па хатах. Узрост такі, што ўжо не па дзеўках лётаць. Што мне замінае не зрабіць гэта?

— Ды вось тое, — адказаў Хароныч і расчыніў перад тварам журналіста амбарную кнігу.

— Ведаеш, я ўвогуле ня самы галоўны ў нашай канторы, — растлумачыў ён. — Я толькі выконваю тое, што мне спушчана кіраўніцтвам. А на гэты дзень сярод іншага мне дадзена каманда: журналіста Падбярэзскага даставіць па месцу прызначэньня. Калі — ня я вызначаю. Ня я і вінаваты. Я толькі выконваю тое, што мне загадалі. Вось, сам зірні.

Хароныч паднёс да твару журналіста кнігу.

— Вось, бачыш, гэты дзень, сьпіс людзей. Вось тваё прозьвішча сярод іншых. Значыць, ты мусіш ехаць ня ў Дом прэсы, а са мной.

— Куды?! — крыкнуў журналіст.

— А куды яшчэ Хароныч людзей возіць? Ці не табе ведаць, журналіст?

Падбярэзскі ледзь учапіўся за парэнчу, каб ня ўпасьці. Не, сто грамаў каньяку, якія ён ужо выпіў у рэдакцыі газэты, дзе пакінуў заказаны артыкул, не маглі быць нагодай для такіх вось глюкаў. Безумоўна, узрост ужо не такі маладзецкі, каб вытвараць подзьвігі, але, здаецца, чорныя коткі праз вочы яшчэ ня сноўдаюць, папялушкі ў ложак не цягнуць, каб такое вось бачыць, як пры жыцьці.

— Дык я што — памёр? — ледзь прашаптаў журналіст.

— Амаль, — адказаў Хароныч. — Табе засталося ўсяго нічога. Ды й ложак табе ўжо падрыхтаваны.

Ён паказаў на адну з трунаў.

— Сябры твае парупіліся. Добрую замовілі. Дрэва вытрыманае, не сырое, без праблем вынесуць. Абіўка фацэтная, не малыя грошы каштуе. Падушачка вось натуральная, не паралён табе які. Цябе й пры жыцьці людзі паважалі. А таму, бачыш, усё зрабілі па поўнай праграме!

— Стоп, Хароныч! — запярэчыў журналіст. — Хлопцы што, загадзя заплацілі?

— Не, ты што? — адказаў мужчына. — Ты зараз знаходзішся быццам ва ўмоўным часе. Тое, што ты бачыш, — гэта нібыта праекцыя таго, што толькі неўзабаве адбудзецца. А засталося... зрэшты, ня трэба табе ведаць, колькі засталося. Яно ж можа ў любы момант...

— Блін! — журналіст закруціўся па салёну аўтобусу, як вугор на патэльні. — Што гэта значыць? Стоп, маўчы, мужык! А гэта значыць тое, што мае сябры, якім я сёньня не змагу вярнуць пазыку, змушаныя будуць яшчэ й дадаць свае, каб мяне пахаваць?! Ну ты зусім збрэньдзіў, Хароныч!

— Не. Ты памыляешся. Бо са мной яшчэ пагаманіць можна. Але вось я паглядзеў бы на цябе, калі б на маім месцы апынулася тая кабета, што з касой праз плячо ходзіць. Зьменьніца мая. Што б ты ёй казаў, як бы аргумэнтаваў?

— Ідзі ты ў сраку, — адказаў журналіст і адвярнуўся да акна.

— Ты ў мяне сёньня апошні, — растлумачыў Хароныч. — Я ведаў, што фрукт ты — той яшчэ, вось і пакінуў на дэсэрт. Прабач! Можа, калі б я раней прыехаў, менш бы эмоцый было.

— Я не пра эмоцыі! — адказаў журналіст. — Я — пра ўласны гонар. Ты што, сапраўды ня мог загадзя папярэдзіць? Намякнуць нечым? Ды хоць бы якім сардэчным прыступам? Лядышкай з крышы? П'яным за рулём? Ну дык уяві сабе: што пра мяне цяпер будуць думаць сябры? Маўляў, зваліў у нябыт, а даўжок не вярнуў. Тым ня менш я катэгарычна не хачу пайсьці ў лепшы, як нехта сьцьвярджае, сьвет несумленным чалавекам. Бо гонар маю. Сьпярша мушу выканаць тое, што належыць, а ўжо потым — няхай гарыць мая адрына!

— Колькі я такога наслухаўся! — уздыхнуў Хароныч і зноў разгарнуў кнігу. — Вось, глядзі. Бізнэсмэн. Прапаноўваў мне вялікія грошы. Калі зразумеў, што тое не жарт, прапанаваў адразу ўтрая больш. Заўваж — наяўнымі, каб толькі яшчэ тры дні яму даў, каб ён закрыў усе справы, з кампаньёнамі разьлічыўся. Ну адкуль я вазьму тыя тры дні? Вось судзьдзя. Працаваў не па сумленьню, а так, як зьверху казалі. Чорны чалавек! Столькіх засудзіў за п'яны грош! Ён наогул прасіў адзін толькі дзень, каб пакаяцца, для газэты напісаць усё, як было, назваць усіх, хто яго прымушаў засуджваць ні ў чым не вінаватых. Ты думаеш, мы там — нічога ня бачым, ня чуем, газэт не чытаем, у Сеціве ня корпаемся? Усё ведаем, усё мы разумеем і помнім. Таму дзе той дзень для такіх, нават гадзіна? Паехалі! А вось тут ляжыць дыктар тэлебачаньня. Ведаеш, чым ён апраўдваўся? У мяне, маўляў, выйсьця не было. Маўляў, мусіў чытаць тое, ад чаго самога ванітавала, але ж нідзе больш так не плацілі, як за такую хлусьню. За хлусьню вось і едзе цяпер заўчасна. Думаю, быў бы прыстойным чалавекам — далі б адтэрміноўку якую.

— А чаму раптам я?! — не зразумеў журналіст.

— Кампанію трэба разбавіць, відаць, — растлумачыў Хароныч. — Не адну ж поскудзь штодня на той сьвет сплаўляць. Там такой хапае. А плян па прыстойных, прабач, у нас таксама існуе.

Тады журналіст не стрымаўся, і, паказваючы на маленькіх памераў труну, ледзь не схапіў Хароныча за грудкі:

— А гэта — што?! Добра, бізнэсоўцы, вертыкальшчыкі, прадажныя дыктары... Я разумею: можа, й ня самыя і не заўсёды лепшыя людзі. Але чаму ж ты, гад, дзяцей з намі цягнеш?! Яны — у чым вінаватыя?

Хароныч адрэагаваў на дзіва спакойна.

— Калі выпадае дзяцей забіраць, павер, у нас таксама ня самы лепшы настрой. Аднак сёньня ў маім сьпісе дзяцей няма.

— Дык што ж гэта? — не зразумеў журналіст.

— Сам паглядзі, — адказаў Хароныч і гучна захлопнуў амбарную кнігу.

Журналіст Падбярэзскі наблізіўся да маленькіх памераў труны і, зьбялеўшы, адкінуў вечка. Тое, што ён там убачыў, не магло ня ўразіць: укладзеныя акуратна радкамі, у труне ляжалі кніжкі Купалы, Коласа, Багдановіча, Быкава, Мележа, Някляева, Сыса, Глёбуса...

— Ты, гэта... што такое? — не зразумеў журналіст. — Чаму гэта тут?!

— Ды таму, — растлумачыў Хароныч, — што сёньня памерла беларуская мова. І я мушу справадзіць яе ў лепшы сьвет — сьвет мёртвых. Туды, дзе здаўна латынь жыве.

— Как — умерла?! — не зразумеў журналіст.

— Да вот так, элементарно, благодаря государственной политике и молчаливому согласию самих же белорусов, — растлумачыў Хароныч. — Мне, честно говоря, весьма жалко. Я сам потеряю добавку к зарплате. Нам ведь доплачивали еще и за знание языков. А коль нет языка — нет и доплаты.

— Бред какой-то! — журналіст схапіўся за галаву. — Этот ваш городской транспорт — полная чума!

— Прости, я не отвечаю за ваши общественные маршруты, — адказаў Хароныч. — Мне действительно очень жаль. Я люблю белорусские песни. Таких плачей над умершими, как в Беларуси, я нигде в мире не слышал.

Журналіст рвануў на сабе куртку. Гузікі сыпанулі на салёну аўтобуса, як прусакі. Ён мусіў нешта зрабіць, таму што абсурднасьць сытуацыі дасягнула апагею. Гэта проста ня ўпісвалася ні ў якія рамкі. Добра, былі выпадкі, калі яны сапраўды з сябрамі перабіралі ўсё магчымае, траплялі ў міліцыю, потым раніцай разьбіраліся з жонкамі, тлумачылі нешта на рабоце. Але ў параўнаньні з тым, што здарылася сёньня, увесь сусьветны абсурд разам узяты адступаў на задні плян. Толькі таму, што ўсё гэта немагчыма было уявіць нават у самых вар'яцкіх трызьненьнях. Проста таму, што такіх трызьненьняў наогул не існавала.

— Хароныч, — сказаў журналіст. — Я тебя прошу. Честь для меня — главное. Я никогда в жизни не врал. Стой! Не так! Точнее: старался не врать. Я всегда старался держать слово. И очень не хочу уйти в мир иной другим. Человеком, который не сдержал слово. Я очень тебя прошу: дай мне полсуток.

— Ты, Подберезский, как и все другие, — просишь. Вы все одинаковые.

— Да, прошу! Денег вот тебе — не обещаю. Нет их у меня и никогда не было. Потому что не воровал. И не предавал. И все, что мне остается, — это сдержать слово, вернуть долги. А вот уж после — что хочешь! Забирай меня в любой момент. Но, поверь, я не могу уйти, не выполнив данного слова.

Хароныч задумаўся. Ён пагартаў сваю кнігу, нешта прамармытаў пад нос, пазначыў асадкай, потым спусьціў акуляры на кончык носа і ўважліва паглядзеў на журналіста.

— Так... Как говорят, есть варианты. Завтра я должен забирать из Дома прессы твоего коллегу. Русского. Очень мне он, признаться, не нравился. Приехал из России, работал на киностудии, снимал фильмы о белорусской культуре, а когда оказался не у дел, пошел в газету и начал гадить на белорусов. Заберу-ка я его сегодня, вне плана. А ты... Считай, получил отсрочку. Только вот распишись здесь. Мол, ознакомлен, предупрежден. Со всем согласен. И до встречи завтра. Учти: в виде исключения. Только на сей раз — без душещипательных бесед. Я приехал и забрал, без предупреждения.

На тым яны і вырашылі. Аўтобус павярнуў і праз нейкія дваццаць хвілінаў падруліў да будынку. Журналіст Падбярэзскі вываліўся з аўтобусу, уздыхнуў на поўныя грудзі і скіраваўся на ватных нагах да Дому прэсы, ля ўваходу ў які стаяла карэта хуткай дапамогі. Ён яшчэ пачуў: "Женечка только включил чайник, как — бабах!"

Але каса на шчасьце яшчэ працавала. Журналіст атрымаў ганарар, падняўся на паверхі, раздаў пазыкі, пасьля чаго разам з сябрамі пайшоў у бліжэйшую кавярню, дзе праз не адну чарку звыклага напою хутка забыўся на ўсё тое, што здарылася зь ім у апошнія гадзіны.

Прафэсія журналіста не вымагала Падбярэзскага адзначыцца на прахадной дакладна а восьмай раніцы. Ён прачнуўся на пачатку адзінаццатай і заўважыў, што пакінутых на фартэпіяна грошай — рэшткі ганарару — не было. Значыць, жонка пайшла ўжо на працу.

"Хорошо вчера посидели", — адзначыў сам сабе журналіст і раптам адчуў: нешта ня тое. Неяк няўтульна яму зрабілася. Быццам нехта ў роце язык яму памяняў. І думаў ён ня так, як штодня. "Это же, блин, привидилась вчера какая-то херня невообразимая!", — падумаў журналіст. Тады ён, спрабуючы ўжо ні пра што ня згадваць, пайшоў чысьціць зубы. Згатаваў каву, прагледзеў тэленавіны, апрануў сьвежую кашулю, прычасаўся. Можна было кіравацца на працу.

Каб сесьці ў тралейбус, журналіст Падбярэзскі мусіў перайсьці шырокую вуліцу. Крочыць да сьветлафору было далёка, дый мала хто тут, насупраць прыпынку, зважаў на тыя правілы. І як толькі журналіст адзначыў пэўны разрыў у руху аўтамашын, ён стрымгалоў кінуўся праз вуліцу, каб пасьпець на патрэбны маршрут.

А ў гэты час якраз набірала хуткасьць цяжкавагавая фура міжнароднай фірмы перавозак "Стыкс"...

1.04.2005

— Раней за прызначаны час усё роўна не пачнуць. — Дэкан гістарычнага факультэта універсітэта Рыгор Антонавіч Мазурчык кіўнуў у бок вялікіх ваенных машын, вакол якіх завіхаліся людзі ў вайсковым. — Электрастанцыі яшчэ не гатовыя.

— Але ж... — Аляксандр Пятровіч Паўлаў трымаўся спакойна і ўпэўнена, як і належала чалавеку, які займаў вельмі адказную пасаду. Ён разумеў, што кіраўнікі такога ўзроўню, напэўна, упершыню наведалі гэтую непрыкметную лабараторыю. Да таго ж была пятніца. А Паўлаў вельмі не любіў, калі нешта замінала яму ў канцы напружанага працоўнага тыдня своечасова ад’ехаць на дачу, дзе на выхадныя збіралася звычайная мітуслівая і неспакойная кампанія: дзеці з унукамі і сябрамі, ягоныя даўнія дружбакі з мэтай, нікуды не спяшаючыся, парыбачыць на дагледжаных ставах, добра і смачна паесці, а ўвечары за вялікім зялёным сталом на верандзе распісаць абавязковую “пульку” пад каньяк і смачныя закускі.

Пярэчачы ўласным звычкам, Паўлаў крыху аслабіў гальштук.

— Цяпер бы на рэчку, таварышы, у цянёк... — сказаў ён, звярнуўшыся да Скоркіна і Мазурчыка. — Там бы вашыя маладыя геніі і растлумачылі, што ў іх за навуковае адкрыццё атрымалася.

— Рэчка — рэч неблагая, — крыху ажывіўся Мазурчык, нібы пачуўшы думкі Паўлава. — Дык, можа, не будзем дарма траціць час? Пакуль падключаць электрастанцыі, нашы супрацоўнікі паспеюць растлумачыць сутнасць эксперыменту.

— Прашу вас, Аляксандр Пятровіч! — Скоркін паспяшаўся адчыніць перад Паўлавым дзверы. — Асцярожна, столь у калідоры нізкая.

За дзвярыма маўклівы міліцыянер з кабурай на рэмені ўважліва праверыў дакументы.

— Ого! — засмяяўся Паўлаў. — У вас амаль такія ж строгасці, як і ў нас...

У памяшканні лабараторыі было прахладна. Ціха спявалі кандыцыянеры, паценьквалі рэле шматлікіх прыбораў, міргалі розных памераў лямпачкі. Насупраць вялікага тэлеманітора каля часопіснага століка з мінеральнай вадой стаяла некалькі мяккіх крэслаў.

Гасцей сустрэлі два маладыя чалавекі.

— Знаёмцеся, — сказаў Скоркін. — Гэта — нашы героі, Міраслаў Кульчыцкі і Мірон Станкевіч, абодва — кандыдаты навук. Так сказаць, саюз камп’ютэрнага праграмавання і гісторыі.

— Гэта я Міраслаў Кульчыцкі, — адкрыта ўсміхнуўся гарбаваты бландзін. — Тэхнічны дырэктар усяго гэтага...

Ён паказаў рукой на горы апаратуры.

— А Мірон, калі так можна сказаць, — наш ідэйны цэнтр. Прашу вас, — Міраслаў запрасіў гасцей сесці.

— Сядайце, Аляксандр Пятровіч, — Скоркін падсунуў Паўлаву крэсла. — Мінералкі не жадаеце? “Баржомі”!

— Дзякуй, не, — адказаў Паўлаў. — Мы можам пачаць?

— Мы амаль гатовыя, — сказаў Міраслаў.

— Мірон, калі ласка, — папрасіў Мазурчык. — Раскажыце Аляксандру Пятровічу сутнасць вашай распрацоўкі. Сцісла і, калі магчыма, зразумела.

— Не саромцеся, — лагодна ўсміхнуўся Паўлаў. — За гады сваёй працы ў апараце я таксама паднабраўся ведаў і трошкі пачаў сёе-тое разумець у самых розных навуках. Так што давайце смела!

Станкевіч развёў шырокія плечы, пацерабіў доўгія вусы і рашуча сказаў:

— Калі вельмі коратка, дык мы з Міраславам зрабілі распрацоўку своеасаблівага гістарычнага зонда, які дазваляе вывучаць падзеі мінулага прынцыпова новым спосабам. Гэта, — Мірон злёгку пачырванеў, — прашу зразумець мяне правільна — сапраўднае адкрыццё, вынікі прымянення якога, праўда, сёння можна ацаніць вельмі неадназначна.

— Я не з палахлівых, — адчаканіў Паўлаў і даволі жорстка дадаў: — Давайце без лішніх эмоцый. Няма такой сітуацыі, якой мы не здолелі б авалодаць.

— Значыць, так... — сумеўся Мірон. — У наш час веданне праўдзівай гісторыі свайго народа, краіны набывае надзвычайнае значэнне. Але вывучаць гісторыю дагэтуль мы маглі выключна традыцыйнымі спосабамі, праз аналіз дакументаў — сведчанняў часу, літаратурных помнікаў, вынікаў археалагічных работ. Так рабілася на працягу многіх гадоў. І вось я аднойчы задумаўся над тым, як гэтыя традыцыйныя метады гістарычных даследаванняў сумясціць з сучаснымі дасягненнямі камп’ютэрнай навукі.

— Прабачце, гэта — элементарнае патрабаванне часу, — заўважыў Паўлаў. — Цяпер і ў нас камп’ютэры — рэч звычайная. Зразумела, што без ЭВМ і гісторыкам цяпер нельга.

— Але мне камп’ютэр бачыўся не інструментам, не дапаможнікам у даследаваннях, — працягваў Станкевіч, — а незалежным аналізатарам падзей, іх непасрэдным сведкам і тым сродкам, які самастойна супастаўляе даныя, стварае на іх аснове пэўны інфармацыйны пакет і з дапамогай відэатэхнікі знаёміць нас з вынікамі праведзенай работы. Такім чынам, прынцып нашай распрацоўкі заснаваны на наступным ланцужку аперацый: звесткі гісторыі, у тым ліку і традыцыйная (гэта першапачатковая інфармацыя, альбо першая ступень апасродкаваных ведаў) апрацоўка іх у камп’ютэры (ступень пераасэнсавання інфармацыі) — узнаўленне гістарычных фактаў і падзей праз відэаканалы (выніковая інфармацыя, альбо трэцяя ступень непасрэдных ведаў, атрыманых з першакрыніцы).

Паўлаў маўчаў. Заўважыўшы гэта, Скоркін растлумачыў:

— Аляксандр Пятровіч! Вынік эксперыменту залежыць тут ад таго, наколькі поўнай будзе першапачатковая інфармацыя. Чым яе больш, чым больш яна рознабаковая, тым большая і верагоднасць атрымання ідэнтычнай і поўнай выніковай відэаінфармацыі.

— Ясна! — нарэшце кіўнуў галавой Паўлаў. — Можна далей. І больш канкрэтна.

— Больш канкрэтна... — задумаўся Мірон. — Можа, я тады растлумачу прынцыпы работы нашай апаратуры на выніках першага эксперыменту?

— Не хвалюйся, — сказаў Мазурчык. — Калі што, ты, Міраслаў, дапамагай.

— Ды ў нас усё проста! — засмяяўся Кульчыцкі. — Давай, Мірон, выкладвай сакрэты.

— Мы вырашылі даведацца больш падрабязна пра падзеі, звязаныя з Грунвальдам, — сказаў Станкевіч. — З гэтай мэтай заклалі ў камп’ютэр усю вядомую нам сёння інфармацыю, што датычыць таго часу. На гэта нам спатрэбілася амаль паўгода.

— Вельмі дапамагла група праграмістаў з акадэмічнага інстытута, — дадаў Скоркін. — Працавалі па ўласнай ініцыятыве. Без іх наўрад ці што атрымалася б.

— Дык што ж, што атрымалася? — нецярпліва спытаў Паўлаў. — Дайце памацаць, як кажуць, рукамі, паспрабаваць на зуб.

— Аляксандр Пятровіч! — смела перапыніў яго Кульчыцкі. — Тут вось што трэба ўлічыць. Па-першае, у залежнасці ад складанасці пастаўленай задачы, а практычна — дык заўсёды камп’ютэр вымагае значнага энергетычнага забеспячэння. Вельмі значнага. Сёння, напрыклад, акрамя асобнай падстанцыі, апаратура сілкуецца ад шасці вайсковых станцый. Па-другое, наш камп’ютэр шматфункцыянальны. У залежнасці ад задачы ён здольны аналізаваць і даследаваць мінулае па-рознаму. Так, у час першага вопыту мы абмежавалі камп’ютэр функцыямі старонняга назіральніка за тым, што адбывалася на полі каля Грунвальда.

— Як — назіральніка? — не зразумеў Паўлаў. — Вы хочаце сказаць, што...

— Але! — весела пацвердзіў Міраслаў. — Мы здолелі ўласнымі вачыма, дакладней, вачыма нашага камп’ютэра на некалькі хвілін зазірнуць у мінулае.

— Дык гэта што, машына часу? — Паўлаў нецярпліва зацерабіў гальштук. — Што ж вы раней не сказалі?

— Не хвалюйцеся, Аляксандр Пятровіч! — Скоркін правёў далонню па патыліцы. — Гэта зусім не машына часу, хоць камп’ютэр і здольны расказаць нам шмат пра мінулае.

— Не проста расказаць, але і паказаць! — дадаў Кульчыцкі.

— Не можа быць! — усклікнуў Паўлаў. — Цяжка паверыць.

Мазурчык наліў сабе мінеральнай вады.

— Я таксама спачатку не верыў, — сказаў ён, зрабіўшы вялікі глыток. — Але першы ж эксперымент пераканаў мяне ў адваротным. Давай, Мірон, далей!

Станкевіч кашлянуў у кулак.

— Значыць, так... Мы запраграмавалі камп’ютэр такім чынам, каб вывесці яго на патрэбны нам час. Дакладна год у год, дзень у дзень на 15 ліпеня 1410 года. Першыя чатыры спробы не далі вынікаў. Мы ніяк не маглі дакладна выйсці на зададзены аб’ект. Экран заставаўся цёмны. Сядзелі тут разам з праграмістамі звыш двух сутак. Але ў рэшце рэшт атрымалася. І зараз пакажам вам відэазапіс эксперыменту.

Кульчыцкі ўключыў відэамагнітафон.

Па экране пабеглі палосы, ён пашарэў, раз-пораз на ім з’яўляліся цьмяныя, размытыя контуры нейкіх прадметаў, чалавечых постацей.

— Спачатку выява была няпэўная, — растлумачыў Міраслаў. — Мы тады ўзмацнілі падачу энергіі, зрабілі пэўную карэкцыю праграмы... Вось, глядзіце!

На экране раптам з’явілася вялікая група коннікаў са шчытамі і мячамі ў руках. На чале групы ехаў вой са светлым штандарам, перасечаным уздоўж цёмнай палосай. Пасля гэтую групу коннікаў перакрыла іншая: нізкарослыя коні, шапкі са звярынымі хвастамі, шырокія раскосыя твары...

— Татары ці хто? — спытаў Паўлаў.

— Яны! На баку харугваў Вялікага княства Літоўскага былі і татарскія атрады, — растлумачыў Мазурчык.

— А я і не ведаў, што татары былі за нас...

Экран зноў зрабіўся шэры.

— Мы зазірнулі ў мінулае вельмі далёка, — паспяшыў сказаць Кульчыцкі. — Цяжка было атрымаць дакладную наводку, таму і выява часам абрывалася, і каляровага адлюстравання не было.

На экране ўзнік пешы вой, які стаяў на пагорку, аберуч трымаючы высокае дрэўка штандара. Адлюстраванне папаўзло ўверх, і тут усе ўбачылі на палотнішчы малюнак конніка з мячом у адной руцэ над галавой і шчытом, упрыгожаным крыжам, — у другой.

— Міраслаў, стоп-кадр, — папрасіў Станкевіч і растлумачыў, звяртаючыся галоўным чынам да Паўлава: — Гэта так званая Пагоня, пра час паходжання якой цяпер вядзецца столькі зацятых спрэчак.

— Пагоня? — страпянуўся Паўлаў. — Той самы нацыяналістычны сімвал?

— Ну, чаму ж нацыяналістычны... — пачаў быў Мазурчык. — Пад ім выступалі і беларусы, і літоўцы, і...

— Мы цяпер не пра гэта! — рашуча перапыніў яго Станкевіч. — Прабачце... Галоўным вынікам для нас было тое, што пацвердзіўся безумоўны факт наяўнасці Пагоні на сцягах нашых войскаў. На жаль, гэта практычна ўсё, што мы здолелі ў той раз запісаць.

— Добра... А цяпер паспрабуйце даказаць мне, што ўсё гэта — не фальсіфікацыя! — захваляваўся Паўлаў. — А можа, вы гэты відэазапіс у тэлестудыі зманціравалі? І ўвогуле, Пагоня... Слізкае, ведаеце, пытанне. Мы займаем адназначную пазіцыю ў гэтым напрамку: Пагоня — варожы нам сімвал. І ваш запіс — не той доказ, які мог бы мяне пераканаць.

Кульчыцкі выключыў відэамагнітафон.

— Нас, Аляксандр Пятровіч, гэты эксперымент таксама не вельмі задаволіў, — растлумачыў ён. — Першы блін, самі разумееце, не хапіла магутнасці апаратуры, вопыту праграмавання. Таму для наступнага эксперыменту мы змянілі ўмовы і выбралі крыху больш блізкі да нас час. А менавіта: самы пачатак шаснаццатага стагоддзя. Перад камп’ютэрам, забяспечаным на гэты раз куды больш важкім пакетам інфармацыі, была пастаўлена задача іншага кшталту: пошук ажыццявіць самастойна, без нашых падказак.

— І што ж вы, цікава, шукалі? — спытаў Паўлаў.

— Мы далі камп’ютэру адносную свабоду для выканання задання адшукаць асобу, якая ў шаснаццатым стагоддзі адыграла найбольш значную ролю ў станаўленні беларускай культуры, — распавядаў далей Міраслаў. — Шчыра кажучы, у поспех не надта верылі. Але другі блін аказаўся больш якасны.

Кульчыцкі націснуў кнопку відэамагнітафона.

Прысутныя ўтаропіліся ў экран. Некаторы час на ім нічога не з’яўлялася, і толькі недзе праз хвіліну адчуўся нейкі рух. Потым на экране паўстаў надпіс: “Прашу пачакаць. Ідзе настройка контураў пошуку”. І толькі пасля гэтага на экране нібы праз смугу праступілі абрысы вялікага белага будынка са стромымі вежамі.

— Сафійскі сабор, — нібы сам сабе адзначыў Мазурчык. — Полацак.

Скоркін нецярпліва махнуў рукой і скасіў вока на суседняе крэсла. Паўлаў сядзеў нерухома, адно толькі недаверліва ўсміхаўся.

... Сафійскі сабор, асветлены промнямі вячэрняга сонца. Панарама ўздоўж хат, што стаяць на гразкай вуліцы, дзве чародкі дзяцей, якія зацята гуляюць у апуку. Недалёка ад іх на калодзе сядзіць бялявы хлопчык і нешта выразае сцізорыкам, раз-пораз кідаючы позіркі на аднагодкаў. Хлопчыку на выгляд крыху больш за дзесяць гадоў...

Унізе па экране прабеглі словы: “Скарына Францыск, сын Лукаша Скарыны. Месца дзеяння: Полацак, 28 траўня 1501 года. Заданне выканана”.

Экран пагас, і Кульчыцкі выключыў апарат.

Некаторы час усе маўчалі. Скоркін зноў наліў сабе мінеральнай вады і запытальна зірнуў на Паўлава. Той павярнуўся да Мазурчыка.

— І што, вы сур’ёзна будзеце сцвярджаць, што гэта быў Францыск Скарына? Той самы Скарына, які пісаў Бібліі?

Мазурчык моўчкі развёў рукамі.

— Таварыш Паўлаў! — паспяшаўся на дапамогу Мірон Станкевіч. — Тут, разумееце, камп’ютэр толькі выканаў наша заданне. І ніхто не можа гарантаваць, што гэта быў менавіта Скарына, менавіта такі, як ён выглядаў у 1501 годзе. Мы яшчэ дрэнна ведаем магчымасці гэтай апаратуры, але ж, разам з тым, нам не вядома і сапраўднае аблічча Скарыны.

— Хіба ж ад яго не засталося ніякіх патрэтаў? — спытаў Паўлаў.

— Адно толькі графічны аўтапартрэт, зыходзячы з якога — мы толькі здагадваемся — камп’ютэр і змадэляваў аблічча Скарыны-падлетка.

— Не веру! — як адсек Паўлаў. Ён падняўся з крэсла. — Я — не веру! Гэтыя электронныя штучкі-дручкі... Мы ведаем, што цяпер здольнае вырабляць тэлебачанне, якія фокусы! Таму не магу ўзяць на сябе перад партыяй адказнасць гарантаваць, што тут усё сапраўднае, што спецыялісты, эксперты не сцвердзяць фальсіфікацыю.

Мірон цяжка ўздыхнуў і зірнуў на Мазурчыка. Рыгор Антонавіч крыху павагаўся і звярнуўся да Паўлава:

— Аляксандр Пятровіч! Мы не запрасілі б вас сюды, калі б не былі ўпэўненыя ў тым, што праект апраўдае сябе. Калі я сам упершыню ўбачыў гэта, таксама не паверыў. Натуральна! Але падумайце: усе дакументы гісторыі маюць уласных аўтараў, і ўжо хоць бы таму яны з’яўляюцца сведчаннямі суб’ектыўнымі. Нават абыякавая хроніка пісалася рукой чалавека, якую падштурхвалі эмоцыі, пачуцці. Той вынік, які дае нам камп’ютэр, — таксама гістарычны дакумент. І не дзіва, што ён можа адрознівацца ад ужо вядомага нам ці дапаўняць яго. Дык чаму ж не паверыць машыне, калі яна ў сотні разоў менш за кожнага з нас падуладная пачуццям?!

— Але ж падуладная! — узвіўся Паўлаў. — Машыну можна навучыць, які вынік патрабуецца, даць патрэбную колькасць уводнай інфармацыі альбо не даць яе!

— Мы прадбачылі, што вы будзеце сумнявацца, — як не пачуў яго Мазурчык. — Такое і сапраўды ўявіць цяжка. Таму мы падрыхтавалі для вас відэазапіс яшчэ аднаго эксперыменту. Калі ласка, Міраслаў.

Міраслаў, абапёршыся спінай на сценку пакоя, круціў у пальцах напаўраструшчаную цыгарэту.

— У трэцім эксперыменце, звязаным ужо з дваццатым стагоддзем, мы зноў змянілі зыходныя ўмовы. Загадзя выбралі героя, месца дзеяння, людзей і ўвялі ў машыну пакет інфармацыі, які ўлічваў бы максімальна ўсе магчымыя абставіны і вядомыя нам факты. Такім чынам, мы звузілі паказ да некалькіх хвілін. Згодна з умовай, камп’ютэр прайграў нам сітуацыю як бы вачыма абранай намі асобы. Дарэчы, на гэты раз мы здолелі атрымаць хоць і не вельмі якаснае, але ўсё ж каляровае адлюстраванне, хоць сінтэзатар гуку так і не спрацаваў. Адным словам, глядзіце...

На экране манітора прабеглі цітры: “Янка Купала, ён жа Іван Дамінікавіч Луцэвіч. Месца дзеяння: Масква, 28 чэрвеня 1942 года”. Мірон раптам заўважыў, што Паўлаў пачаў выразна хвалявацца.

... Шырокія мармуровыя сходы сталічнай гасцініцы, засланыя чырвоным дываном, важкія вазы з кветкамі. Сходы павольна ідуць уніз, але хутка гэты рух спыняецца. Рэзкая панарама ўверх, потым зноў уніз, праз парэнчы ў лесвічны праём. Вельмі далёка, на асветленым квадраце, — постаць чалавека з чамаданам. Наступная панарама ўверх, маладая жанчына, якая набліжаецца да “аб’ектыва”. Жанчына прыязна ўсміхаецца, нешта гаворыць і рукой паказвае некуды ўверх. Панарама ўслед жанчыне, якая спускаецца па сходах, і нечаканы рух назад, да пляцоўкі паміж паверхамі. Паўза, паварот налева і направа, зноў паўза.

Раптоўны рэзкі паварот убок, буйны план мужчыны сярэдняга веку. Мужчына пра нешта пытаецца, потым адводзіць позірк некуды ўверх, у глыбіню цёмнага калідора. Панарама ўслед за позіркам мужчыны, але ў гэтае ж імгненне экран перакрывае ненатуральна вялікая далонь. Адлюстраванне затрэслася. На экране прамільгнула белая столь, хутка праскочылі парэнчы, нага ў наваксаваным боце, лесвічны пралёт і асляпляльна белы квадрат падлогі, які набліжаўся з неверагоднай хуткасцю...

На экране паўстаў цітр “Страта суб’екта”, пасля чаго ён зрабіўся чорны.

— Што... што гэта было?.. — ледзь вымавіў Паўлаў.

— Мы паспрабавалі аднавіць апошнія імгненні жыцця Янкі Купалы, — ціха растлумачыў Кульчыцкі. — Камп’ютэр улічыў усё вядомае пра смерць паэта, усе прычыны, якія маглі прывесці да яе, і выдаў нам вось такую версію. Сітуацыю, якую мог бачыць Купала ўласнымі вачыма. Зразумела, пры той умове, што камп’ютэр атрымаў усю даступную на сёння інфармацыю пра ўсё гэта. Калі ж з’явяцца новыя даныя, як хоць бы з КДБ, сітуацыя на экране можа быць цалкам іншая.

— Гэта немагчыма... — сказаў Паўлаў і глынуў ваду проста з бутэлькі. — Я ўсё не мог здагадацца: чаму ніяк не ўспрымаю вашыя... фокусы? А цяпер вось ведаю: вы сваімі камп’ютэрнымі трукамі імкнецеся перапісаць гісторыю на ўласную карысць, унесці ў душы людзей тым самым поўны хаос, бязладдзе і бязвер’е! Папярэджваю: вашыя гульні небяспечныя ў ідэалагічным сэнсе, маладыя вы геніі!

— Але, Аляксандр Пятровіч... — спрабаваў быў запярэчыць Скоркін.

— Маўчыце! Вось куды, значыць, ідуць народныя грошы... Я ўсё зразумеў: спачатку вы тут, зашыўшыся ад грамадства, выдумляеце патрэбны вам вынік, потым падганяеце пад яго сцэнарый, здымаеце свае паклёпы, якія потым выкарыстоўваюць дэструктыўныя элементы!

— Вы што ж, не верыце нам?! — жахнуўся Скоркін. — Аляксандр Пятровіч! З чаго б гэта нам маніць?!

— Лічу, што вашая работа непатрэбная і нават шкодная. Таму ў адпаведныя структуры я выйду з прапановай спыніць усе вашыя распрацоўкі, закрыць лабараторыю, відэадакументы знішчыць.

— Таварыш Паўлаў! — узвіўся Станкевіч.

— Маўчыце, малады чалавек!..

Паўлаў пакруціў шыяй, нібы хацеў вырвацца з цеснага каўняра. Ён цяжка дыхаў, ягоныя рукі бегалі па целе і ніяк не маглі спыніцца.

— Вам, маладыя людзі, трэба задумацца. Вы толькі пачынаеце шлях у навуцы, мусіце шмат карыснага зрабіць для радзімы, якая вас выхавала. Але ж я дзіўлюся вам, таварыш Мазурчык, і вам, таварыш Скоркін, дзіўлюся вашай непрадбачлівасці і сапраўднай ідэалагічнай блізарукасці. Дарэчы, Скоркін... Вы ваявалі?..

— Быў камісаваны ваенкаматам. У час вайны працаваў у тыле, — раптам усхваляваўшыся, адказаў Соркін.

— Нешта мне ваш твар прыгадвае. У вочы кінуўся шрам на вашай галаве. Вельмі падобна на кулявое раненне...

Бутэлька мінеральнай вады трэслася ў руцэ Скоркіна.

— Не, не!.. Гэта... вытворчая траўма.

— Дык вось... Вы — сталыя людзі, — працягваў Паўлаў, — і я ніяк не магу зразумець, чаму вы падтрымалі гэты ілюзіён.

— Аляксандр Пятровіч! — пачуў Паўлаў голас Мірона. — І ўсё ж мы прадбачылі, што вы адразу не паверыце нам, таму...

— Хопіць! — Паўлаў зірнуў на гадзіннік. — Лічу нашую сустрэчу скончанай.

— Мы падрыхтавалі новыя распрацоўкі, — упарта працягваў Станкевіч. — І каб пераканаць вас, прапануем асабіста паўдзельнічаць у чарговым эксперыменце.

— Мне?! — разгубіўся Паўлаў. — Прабачце... Дзе-дзе, а ў цырку працаваць не даводзілася.

— Але ж вы, напэўна, добра памятаеце многія эпізоды ўласнага жыцця. Дык давайце ж праверым, аднавіўшы адзін з іх, пасля чаго вы і скажаце, наколькі дакладная работа камп’ютэра, і вырашыце лёс праекта.

— Калі будзе машына? — Паўлаў павярнуўся да Скоркіна.

— Праз паўгадзіны, — адказаў той.

— Мы паспеем?

— У нас усё гатова, — сказаў Міраслаў. — Электрастанцыі падключаны.

— Ну што ж... — Паўлаў некаторы час вагаўся. — Толькі папярэджваю: гэта — ваш апошні эксперымент. Вы павінны будзеце чакаць рашэнне ўрада. Само сабой разумеецца, вынікі эксперыменту з’яўляюцца дзяржаўным сакрэтам.

Кульчыцкі паставіў вольнае крэсла насупраць манітора.

— Сядайце сюды. Вазьміце ў рукі дыстанцыйны перадатчык. Так, добра... Цяпер расслабцеся, адкіньцеся на спінку крэсла. Дзве хвіліны патрэбныя на тое, каб інфармацыя ад вас пачала паступаць у блокі памяці камп’ютэра.

— Што вы задумалі? — ціха звярнуўся Мазурчык да Мірона.

— Машына павінна адрэагаваць на ягоны эмацыянальны стан, — шэптам растлумачыў той. — Рыгор Антонавіч, мы, зразумела, рызыкуем. Камп’ютэр можа выдаць самую нечаканую выяву, абапіраючыся на найбольш моцныя імпульсы ягонай памяці. Паспрабуй здагадацца, што чалавеку праз гады не дае спакою. Але калі атрымаецца, у яго не будзе ўжо ніякіх аргументаў супраць... Вось вы пра што думаеце?

— Пра добры дождж, — напружана ўсміхнуўся Мазурчык.

— Аляксандр Пятровіч! — падаў голас Скоркін. — Можа, вадзічкі?..

— Цішыня! — абарваў яго Міраслаў. — Мы пачынаем...

Па экране прабеглі цітры: “Паўлаў Аляксандр Пятровіч. Год нараджэння: 1913. Месца дзеяння: Менск, 14 верасня 1937 года”.

... Брукаваная гарадская вуліца, аднапавярховыя дамкі ўздоўж яе, пагойдваючыся, наплываюць на экран. Твары людзей, якія, спыніўшыся, употай азіраюцца ўслед. Панарама налева: профіль вайскоўца, які круціць руль грузавіка...

Міраслаў, які стаяў каля экрана бліжэй за ўсіх, убачыў, як у Паўлава выцягнуўся твар. Паўлаў страпянуўся, імкнучыся ўскочыць з крэсла, але так і застаўся сядзець, нібыта моцна да яго прыкручаны дротам.

... Прыгарад скончыўся, дамы засталіся ззаду, дарога перайшла ў разбітую грунтоўку і неўзабаве збочыла налева, і на экране, паступова набліжаючыся, узнік лес, над якім, нібыта чарадзейная нябесная брама, расхінулася сакавітая вясёлка. Рэзкі паварот направа і назад, удалечыні ўбачылася гарадская ўскраіна, пасля чаго ў кадры зноў папаўзла дарога і недалёкі ўжо лес...

Усе, акрамя Паўлава, здрыгануліся, пачуўшы ззаду, каля часопіснага століка, звон разбітай шклянкі.

— Гэта... гэта... — шаптаў Скоркін, тычучы пальцам у экран. — Я... быў тут!

Паўлаў, не зважаючы ні на што, сядзеў у крэсле, вытрашчыўшы вочы. Па экране прабеглі словы: “Ідэнтыфікацыя аб’екта: урочышча Курапаты”.

... Рух на экране запаволіўся і нарэшце зусім спыніўся. Адчыніліся дзверцы кабіны, вайскоўцы з вінтоўкамі саскочылі з кузава і адкінулі задні борт. З машыны, як гарох, пасыпаліся людзі ў цывільным, пераважна мужчыны. Падлетак з недаўменным тварам, стары ў ватоўцы з крывёю на шчацэ, чалавек у фрэнчы, які бездапаможна азіраецца па баках. Вайскоўцы акружылі людзей і пагналі іх углыб лесу, за высокі плот з дошак. На экране ўзнікла вялікая свежавыкапаная канава, потым буйным планам адзін з вайскоўцаў, які нешта сказаў проста у экран. Адлюстраванне гайданулася, панарама ўніз. Рукі з папяросай і пачкам запалак. Пыхнуў агеньчык, на імгненне экран засціла дымам. Вайскоўцы паставілі тварам да канавы пяцёх чалавек. Адзін з людзей у форме нешта зачытаў з паперкі. Зноў панарама ўніз на рукі чалавека, якія ўзводзяць курок нагана, пасля чаго патыліцы людзей каля канавы пачалі павольна набліжацца. Знізу на экран выпаўзла выцягнутая рука з наганам, яна здрыганулася, і першы чалавек у цывільным нібы праваліўся ўніз. Два крокі ўбок, і зноў паўтарылася тое ж самае, затым яшчэ раз, яшчэ і яшчэ. Рэзкі паварот за спіну, натоўп людзей пад разгалістай елкай, акружаны вайскоўцамі з вінтоўкамі наперавес. Наступная пяцёрка, якую падштурхваюць прыкладамі, набліжаецца да канавы. У кадры рукі чалавека, якія набіваюць барабан нагана патронамі, воблачка папяроснага дыму, якое адносіць ветрам...

— Чорт! — вылаяўся Міраслаў і ўдарыў кулаком па панелі кіравання. — Сінтэзатар гуку не спрацоўвае!

І ў той жа момант у лабараторыі пачуўся дрыготкі юнацкі голас:

— За што?!

— А табе не ўсё адно цяпер? — адказаў іншы, больш нізкі і ўладарны голас, які ўжо амаль гадзіну гучаў у лабараторыі.

Штуршок рукой, і юнак адляцеў да канавы, упаўшы на калені.

— Я ні ў чым не вінаваты! — закрычаў ён. — Мама!..

— Заткніце яму пашчу! — разлёгся ўсё той жа голас. На экране прыклад вінтоўкі з сілай апусціўся на плячо юнака...

— Вось... Вось зараз ён мяне... — Скоркін працягнуў да экрана рукі і не мог больш вымавіць ні слова.

Рука з наганам узнялася, і ў лабараторыі рэзка прагучаў стрэл...

Захрыпеўшы, Паўлаў ніцма рухнуў на падлогу. У той жа самы момант экран манітора пагас.

Дзверы ў лабараторыю расчыніліся. Малады вайсковы лейтэнант, атрасаючы з сябе ваду, весела запытаў ад парога:

— Можна, я ў вас тут перачакаю? Там, на вуліцы, такая залева!

1989 г.

http://padbiarez.livejournal.com/168087.h...

Гаспадыня.     Алё… Дзякуй… Ты ведаеш.. Ну добра, прыходзь. Чакаю. (Кладзе трубку.) Халера! (Корпаецца з тэлефонам, пасля ўключае ціхую музыку. Пакункі звальваюцца на канапу.)

Стук у дзверы. Яна ідзе адчыняць. Уваходзіць хлапец 22-23 год, юначая ўсмешка, даўгаватыя валасы.

Артур.             Я званіў з аўтамата на рагу.

Гаспадыня.   Табе пашчасціла, сонейка. Сення ў мяне непрыёмны дзень. Я ўзяла трубку чыста машынальна.

Артур.           Ты кагосьці чакаеш?

Гаспадыня.    Не. Проста шэсць апошніх Новых Гадоў я сустракала адна.

Артур.             Ты ня любіш свята?

Гаспадыня.    Наадварот. Гэта адзінае свята, якое я люблю і святкую. Сам-насам. Каб ніхто не замінаў.

Артур.             Можа я пайду?

Гаспадыня.    Можа я цябе пазней выганю. А можа і не. Нешта ў мяне сення дзіўнае адчуванне-прадчуванне. Дарэчы, чаму табе стукнула прыйсьці? Па-за прыёмным днем і без запрашэння?

Артур.           Шчыра – дык ня ведаю. Учора я збіраўся ў зусім іншае месца. І калі ты мяне прагоніш, то я й пайду туды. Прыстойная кампанія, трошкі выпіўкі, трошкі тэлевізіі, трошкі флірту, трошкі сэксу. Звычайнае свята.

Гаспадыня.   Ты не здзіўляйся, што я так пытаюся. Сення са мной нешта ня тое адбываецца. Я звычайна ў гэты дзень праводжу чыстку – абдумваю, што зрабіла, што не зрабіла за год. Планую тоё-сёе… А сення – ніяк не магу сабрацца з думкамі. Вунь, пайшла чамусьці па крамах, накупіла ўсяго…

Артур.           Давай я разбяруся з гэтым.

Гаспадыня.   Давай. Я табе зараз абрус прыцягну. Прама тут, на дыване рассцілай і выкладвай.

Артур разбірае процьму стракатых бляшанак і слоікаў.

Артур.           Слухай, прабач, калі лезу не туды, куды трэба, але мяне даўно цікавіла – адкульт ты бярэш грошы на гэтае прыгожае жыцьцё? Некалькі маіх знаемых мастакоў жывуць практычна ў галечы.

Гаспадыня.   Усе мае работы, у тым ліку яшчэ не напісанныя, закупленыя на корані. Колькі год таму я выпадкова пазнаемілася з адным ангельцам. Разумееш, такі тыповы ангелец, як у дэтэктывах і дрэнных меладрамах: кватэра ў Лондане, маентак у Дэваншыры… Ен літаратуразнаўца і трохі містык… І вось ён лічыць, што я вядзьмарка, і ў маіх работах абавязкова прысутнічае частка маёй сілы. Між іншым,мае рацыю… і плоціць больш чым шчодра.

Артур.           У чым ён мае рацыю?

Гаспадыня.   У тым, што я вядзьмарка.

Артур.           Ну, любая жанчына…

Гаспадыня.    Я не пра гэта. Я сур’езна.

Артур.           Ты што чытала апошнім часам?

Гаспадыня.    Уяві сабе, нічога, акрамя падручніка па старангельскай.

Артур.             Божухна, а стараангельская табе навошта?

Гаспадыня.    А) – мне цікава. Б) – мне патрэбна разабрацца з некаторымі кельцкімі коранямі.

Артур.             Ну-ну. Мне ўсё зразумела.

ТЭЛЕФОННЫ ЗВАНОК

Гаспадыня.     Халера! Я ж, здаецца, адключыла званок!

Артур.              Ты ж можаш ня браць трубку.

Гаспадыня.    Не, цяпер не магу. Алё… Так… Што з табой здарылася? Дзякуй богу! Добра, чакаю.

Артур.           Хто гэта?

Гаспадыня.    Ты ня ведаеш. Адзін стары сябра і каханак.

Артур.             У цябе былі каханкі?

Гаспадыня.    Ты што, лічыў мяне нявіньніцай? У маім узросце?

Артур.           Не, я не пра тое. Але я знаёмы з табой болш за два гады, і ня разу не заўважаў, каб…

Гаспадыня.   А ты і ня мог нічога заўважыць. Я сапраўды абсалютна адзінокая цяпер. І даволі даўно.

Артур.           Ды не, не… проста так сказаць “каханак”… ну, ты ў маім уяўленні не магла сказаць гэтае слова так.

Гаспадыня.    Бедненькае тваё ўяўленне! Дзетка мая, мне трыццаць тры гады, і каханкаў у мяне было дастаткова. Ты што, чырванееш? Гэта звычайная справа. І яне разумею, шчыра кажучы, тваёй рэакцыі. Урэшце, ты ж мне колькі разоў распавядаў пра сваіх дзяўчынак.

Артур.             Мае дзяўчынкі – гэта голая фізіялогія. А ты…

Гаспадыня.    А я што, ня маю цела?

Артур.           (Задумліва) Маеш.

Гаспадыня.    А калі я маю цела, то ў яго ёсць пэўныя патрэбы…

Артур.             Слухай, давай скончым гэтую тэму.

Гаспадыня.     Скончым дык скончым.

ТЭЛЕФОННЫ ЗВАНОК

Гаспадыня.    Я дакладна паставіла аўтаадказчык! Алё!.. Ты? Так, слухаю… Так… Не, лепей бяры таксоўку. Грошы ёсць? У цябе звычайна то густа, то пуста… Гэтага ня трэба, усё маецца. Чакаю.

Артур.             Падобна на тое, што я быў сеньня толькі першай птушачкай.

Гаспадыня.     Гэта яшчэ адзін мой стары каханак.

Артур.              І сябра.

Гаспадыня.    І сябра. (Вымае аднекуль калоду карт, тасуе, глядзіць на яе і кладзе назад.) Не. (Ходзіць па пакоі. Артур прыносіць і перацірае яшчэ пару кілішкаў.) Так, я вось даўно хацела запытацца ў цябе – чаму ты да мяне ходзіш? Быць прынятым у мяне – неблагая рэкамендацыя, але ж ты не са свецкіх хлопчыкаў…

Артур.           Я гляджу, як ты размаўляеш з людзмі…вучуся ў цябе.

Гаспадыня.   У сэнсе?

Артур.           Ведаеш, ну, тое, як ты гаворыш з імі… Тое, як ты іх слухаеш… Я прыходжу да цябе колькі разоў у месяц, і сустракаю тут людзей вельмі і вельмі розных. І ўсе яны, сьвядома ці несьвядома, шукаюць і знаходзяць падтрымку і разуменьне.

Гаспадыня.    Няма чаму асабліваму вучыцца. Той-сёй жыцьцёвы вопыт плюс павярхоўны псіхааналіз. Пачытай лепей дзядзьку Фрома, напрыклад. Збольшага я аўтаматычна рэагую на раздражняльнікі. Як паўлаўскі сабачка. “Ах, мне дрэнна!” – “Бедная ты мая!”

Артур.             Хлусіш.

ТЭЛЕФОННЫ ЗВАНОК

Гаспадыня.   Алё… Так, трэці паверх… Ты будзеш не адзін. Прыедзеш – распавядзеш. Усё.

Артур.           Трэці стары каханак?

Гаспадыня.   Як ты здагадаўся?

Артур.           Тэлепатыя. (Адкаркоўвае бутэльку вермуту, налівае, прапаноўвае Гаспадыні, п’е сам.)

Гаспадыня.    Я не буду.

Артур.             Чаму?

Гаспадыня.    Гэтыя тры чалавекі ня могуць прыехаць да мяне проста так. Хацела б я ведаць, што тут павінна адбыцца… Туман… Нічога ня бачу! (Зноўку дастае і хавае карты.) Бярэ са століка антыкварны кінжал і з сілай кідае яго ў падлогу. Ён утыкаецца. Яна падымае кінжал разам з паркецінай.) Во цуд! Я ніколі не магла навучыцца прыстойна кідаць нож.

Артур.           Слухай, калі гэтыя людзі табе непрыемныя, яне пушчу іх сюды. А хочаш, апранайся і паедзем да мяне. Патаўкуцца пад дзвярыма і пойдуць. Ці мала што…

Гаспадыня.    Гэта ня проста тры маіх каханкі і прыяцелі. Гэтых людзей я калісьці звязала практычна ў адзін арганізм, і яны дапамаглі мне ў вельмі важнай справе. І зараз яны зноўку ідуць мне на дапамогу. І тое, што я не адчуваю патрэбы ў ёй, нічога ня значыць. Гэта маё стварэньне, якое цяпер мне не падуладнае.

Артур.           Ты… баішся?

Гаспадыня.    Сеньня я нічога ня бачу наперадзе. Яны ўжо падымаюцца па лесьвіцы. Усе трое. Пойдзем. Я зараз пазнаёмлю цябе з Суполкай Вогнішча.

II

Праходзяць у пакой: Бутрым – з вялікай ружай у цэлафане, каробкай цукерак, Шцірліц – з некалькімі бутэлькамі, Сантаеў – без нічога.

Сантаеў.       Я прынёс толькі самога сябе.

Гаспадыня.    Гэтага дастаткова. Вось, пазнаёмцеся, — Артур. Мілы хлопчык з майго зьвярынца.

Бутрым.         Бутрым.

Шцірліц.       Я — Шцірліц.

Сантаеў.       Ціма Сантаеў.

Агульная мітусня. Урэшце ўсе рассажваюцца, разбіраюць кілішкі. Адкаркоўваюцца бутэлькі, але на іх не звяртаюць асаблівай увагі, як і на ежу.

Гаспадыня.   Ну што? За стары Год?

Бутрым.        Давай.

Даволі працяглае маўчаньне.

Гаспадыня.   Дзе вы сустрэліся?

Сантаеў.       На тваім прыпынку.

Гаспадыня.    А каму прыйшла ў галаву цудоўная думка святкаваць тут Новы Год?

Шцірліц.        Здаецца, нікому.

Гаспадыня.    Гэта як?

Шцірліц.        Ніхто з нас сюды не збіраўся. Прынамсі, учора вечарам мы не сазваньваліся, не прыдумвалі і не вырашалі. Нас падняло, панесла і апусціла ля тваіх дзвярэй.

Гаспадыня.    Цудоўна! Так што, ніхто з вас ня ведае, чаму вы да мяне прыцягнуліся?

Сантаеў.         Ну так.

Гаспадыня.    Выдатна! Будзем як нармальныя людзі! Есці, піці і глядзець тэлевізар!

Бутрым.         Спадзяюся, ты нас ня выганіш.

Гаспадыня.    Ды не ўжо, сядзіце!

Артур.             Давайце я тэлевізар уключу. Фу, колькі пылу! Калі ты яго ўключала апошні раз?

Гаспадыня.    Месяцы два будзе. А мо й болей, ня помню.

Бутрым.          А навошта?

Гаспадыня.    Выцірала пыл і впадкова націснула кнопку. Я тады кагосьці чакала.

Шцірліц.        А сеньня ты нікога не чакала і да пылу не дакраналася.

Сантаеў.       Слухайце, можа ня будзем пачынаць! Я разумею, як непрыемна кідаць усё і зрывацца вось так неспадзявана… У мяне, напрыклад, іспыт трэцяга, а я толькі-толькі ўзяўся.

Шцірліц.       Ты што, усё вучышся?

Сантаеў.        Я ж браў акадэмку два разы.

Шцірліц.        Ну-ну.

Бутрым.         Ага. Першую – па хвранцузскай хваробе, другую – па цяжарнасці і нараджэньню дзіцятка…

Сантаеў.        Ды хопіці вам!

Бутрым.         Я маю намер напіцца. Добра, з жонкай я разбяруся, а вось што дочкам сказаць? Адзінае сямейнае свята практычна, і тое кату пад хвост.

Шцірліц.         Ах, да! Ты ж у нас прымерны сямейнік !

Бутрым.          Шцірліц, не кажы пра тое, чаго ня маеш і не ўмееш.

Шцірліц.         Я павінен абразіцца?

Бутрым.          Як хочаш.

Гаспадыня.      Бойка прыемна разнастаіць нашую навагоднюю праграму.

Шцірліц.         А ў нас ёсьць праграма?

Гаспадыня.     А як жа – віно, торцік, ТV… Відзік вунь пыліцца…

Бутрым.          Запусьцім крутую парнушку…

Сантаеў.          Мяне ад цябе хутка званітуе.

Бутрым.           А ты ў нас стаў нявіньнікам? Ну, у кожнага шмат навінаў. Колькі ж гэта мы ня бачыліся?

Шцірліц.         Гады чатыры. Але ты мне тэлефанаваў. У траўні пазамінулага года. І ў мінулым, у верасні.

Бутрым.          Што ты за вылічальная машына, Шцірліц? Я дык ня ўсё ўспомню пра мінулы тыдзень.

Шцірліц.         Уключаючы імя чарговай Панны…

Бутрым.          Паннаў, Шцірліц, Пан-наў!

Сантаеў.          Вось хто ў нас зусім не мяняецца.

Шцірліц.         Ну, чаму не мяняецца? Вунь, лысінка сьвеціцца. А раней не было.

Бутрым.          У цябе таксама раней шмат чаго не было. А цяпер, я чуў, чэсна нажытае даволі прыстойнае выдавецтва.

Шцірліц.         Яно зусім непрыстойнае… калі ўлічыць, якую літаратуру выпускае. Але – пакупнік заўсёды мае рацыю!

Бутрым.             На дурасьці нажываешся. А ты чаго маўчыш, паэт? (Сантаеў працягвае маўчаць.)

Гаспадыня.      Шцірліц, ад чаго адарвала цябе? Ад выгоднай здзелкі?

Шцірліц.          Ну, у прынцыпе так.

Гаспадыня.     Тваё “у прынцыпе” можа азначаць усё што хочаш – ад вясельля да палёта на Месяц.

Шцірліц.         Не, на Месяц іншым разам. Я запрасіў сваіх аўтараў на party.

Гаспадыня.     Ну, пры тваёй манэры паводзінаў знікненьне з уласнай вечарынкі ўспрымаецца як мае быць. Там жа ёсьць каму прыняць госьцейкаў?

Шцірліц.         Есьць, вядома.

Гаспадыня.     Дык чаго ты непакоішся?

Шцірліц.         Зноўку твае штучкі!

Гаспадыня.     Гэта звычайная назіральнасць.

Шцірліц.         Ведаю я гэтую звычайнасьць… Навошта ты нас сабрала? І чаму так? Другім шляхам было б прасьцей.

Гаспадыня.     Справа якраз у тым, што я вас не збірала.

Шцірліц.         Яшчэ цікавей. Калі б я ня ведаў, што ты ня хлусіш у гэтых рэчах…

Гаспадыня.      Гэтыя рэчы, як ты іх называеш, наогул хлусні не выносяць.

Шцірліц.         Ты, ня ты… Няхай нас сабрала тваё праклятае прызначэньне, якому зноўку нешта ад нас спатрэбілася.

Бутрым.          Лепшая каманда пяцігодкі! Чалавек-кампутар у асобе Шцірліца, чыстая летуценнасьць нашага найвыбітнейшага паэта Цімачкі і росквіт фізычнага – знакаміты сэн-сэй Бут-рым, я, мацнейшы за Кінга і Конга, — гэтыя людзі зробяць для вас…

Сантаеў.         Сьціхні, а?

Бутрым.          Я ўсё ж скончу… Каму ж, як ня нашай Вядзьмарцы X ( вядзьмарак па імю не называюць), належыць гонар стварэньня гэтага непарушнага саюзу! Яна зрабіла нас намі, не запытаўшыся, ці можа мы гэта, ці хочам гэтага, ці…

Гаспадыня.     Не перабольшвай. Ты быў першы, і добра ведаеш, што ўсё    адбылося досыць выпадкова.

Сантаеў.          Ці есць што выпадковае на свеце,

                    Ці есць невыпадковасьць хоць адна?..

Бутрым.         Занадта выгодная для цябе выпадковасьць.

Гаспадыня.      Што ж ты думаеш, бяз вас бы я тады не разабралася?

Шцірліц.         Думаю, не.

Бутрым.          Адну дурасьць мы тады зрабілі. Па галаве трэба было стукнуць ня Давуні беднага, а цябе любімую. Гэта было б значна прасьцей.

Сантаеў.          Бутрыме, ты забываеш, што магчымасьць перадачы адтуль сюды высьветліў менавіта прастак Давуні. Ні маёй фантазіі, ні матэматыкі Шцірліца, ні тваёй патэнцыі на гэта не хапіла. Бяз Давуні ты б і дагэтуль кожную ноч сядзеў ля вогнішча.

Артур.              Э…. Мне здаецца… Я лепей пайду. У мяне тут кампанія знаёмая праз пару кварталаў.

Гаспадыня.    Ну, мае сябры ўбіліся ва ўспаміны, якія не цікавыя     

                    няўдзельнікам падзеяў.

АРТУР ЗБІРАЕЦЦА ІСЬЦІ.

Шцірліц.          Пачакай-ка. Ты яго сёньня да сябе запрашала?

Гаспадыня.      Ніякім чынам. Як і вас.

Шцірліц.          І я пра тое ж. Ты звычайна да сябе на Новы Год нікога не дапускаеш. Хацелася б мне ведаць, чым ты тут займаешся, самотная… Падумай, адкуль ён тут?

Гаспадыня.    Ты думаеш… Пачакай! Ты думаеш, гэта невыпадкова? Гэты хлопчык?

Бутрым.          А ты што, яшчэ яго ня трахнула? Нешта вялікае ў лесе здохла.

Артур.              Ну ты, як там цябе…

Гаспадыня.      Цішэй. Ён сапраўды ведаў мяне зусім іншай.

Бутрым.           Ведаў-ведаў. Блізка ведаў.

Шцірліц.          Артур, чаму ты сёньня тут?

Артур.               Ну, я гаварыў ужо… Нешта дзеўбанула пазваніць па дарозе ў іншае месца.

Шцірліц.           А ты выпадкова падняла трубку выпадкова неадключанага тэлефона.

Гаспадыня.     Трэба падумаць.

Шцірліц.         Вось і я кажу – трэба. Хлопчык, ты застаешся тут. Нават калі табе гэта не падабаецца.

Артур.              Ну, чаму не падабаецца. Проста вы гавораце пра нешта такое, чаго я і блізка ня ведаю.

Сантаеў.         Дарэчы, я, здаецца, зразумеў, чаму нам прйшлося збірацца тут у рэаліі. Ты ж можаш прывесьці да вогнішча толькі таго, з кім была разам? Так?

Гаспадыня.      Так. Але ж я … ані званьня… ён жа зусім хлопчык…

Бутрым.           Ну, не зусім. Вусы вунь прабіваюцца.

Сантаеў.          Артур, ты знакамітасць? Ці сынок начальніка? Ці сам ужо вялікі начальнік?

Артур.              Я не разумею цябе.

Сантаеў.          Салон-звярынец нашае Гаспадыні – не дабрачынная ўстанова, як, можа, табе падалося. Мне так калісьці здавалася (Да Гаспадыні.) Давай, каліся. Якая табе з яго карысьць?

Гаспадыня.     (Памаўчаўшы.) Ніякай.

Сантаеў.         І ты трымаеш яго ў звярынцы без аніякай карысьці?

Гаспадыня.    Я чамусьці не задумвалася над гэтым.

Сантаеў.         Так, Артур. Наўрад ці ты ведаеш, але гэтая мілая панна – вядзьмарка. Ці, можа, табе больш падабаецца тэрмін “экстрасэнс”?.. Глядзі: вось чарговая ну, напрыклад, поп-зорачка, у якой у галаве толькі куцюр’е і выпіраючыя шырынкі, раптам пачынае выдаваць песенькі і інтэрв’ю пра любоў да роднае прыроды… Дробязь, але на гэтую зорачку моліцца пэўны адсотак падлеткаў… І пэўны адсотак ад гэтага адсотку ніколі ў жыцьці ня зможа спусціць забруджаную ваду ў возера… ці аддаць загад пра вырубку запаведнага лесу… у яго рука – ці язык там – на гэта не падымецца… і ён ня зможа націснуць на кнопку – ні па якім загадзе – разумееш? І нашая Гаспадыня, да якой гэтая зорачка забягала на каву і цыгарэту, тут абсалютна ні пры чым!

Артур.              Слухайце, я не сплю?

Мужчыны рагочуць – гучна, доўга. Артур разгублена азіраецца.

Бутрым.       (Скрозь смех.) Не, не, хлопчык, каб… у сне… трэба спачатку… спаць… пера-спаць.

Сантаеў.      (Адсмяяўшыся.) Ды кінь ты хлопца бянтэжыць. Ёй жа ўсё роўна.

Шцірліц.      А ты, Цімачка, і жорсткім можаш быць… летуценьнічак.

Сантаеў.       Назірай, штандартэнфюрэр, зьбірай факты. Твая работа такая. Э, нешта я адхіліўся, і моцна.

Бутрым.        Ты думаеш, нас усіх прыцягнула сюды, бо яна з ім не спала і спаць не збіраецца… ці не збіралася? Э…

Сантаеў.       Думаю, і думаю я ўсе тое, што гэты хлопчык – яшчэ адзін Давуні.

Бутрым.        Ф’ю… Другі Давуні. Чарговы Давуні. Гэтаму таксама прыйдзецца пысу чысціць? Дык давайце хуценька скончым дый дамоў. Я хоць раніцою дома з’яўлюся – усе лягчэй.

Шцірліц.      Баюся, што нам прыйдзецца трохі затрымацца. Тады мы ведалі, каму сядзім. У сэнсе, была задача, і мы худа-бедна яе вырашалі. Цяпер, наколькі я зразумеў, задача адсутнічае.

Сантаеў.        Ведаеш, Шцірліц, ля вогнішча было неяк больш утульна.

Артур.          Слухайце! Альбо вы мне ўсё тлумачыце, альбо я пайшоў. І шукайце сабе іншага… як яго…

Шцірліц.       Давуні. (Да Сантаева.) Глядзі, Цім! Ен думае, што можа проста так пайсці. Наіўны.

Сантаеў.       Не аднімай надзею ў чалавека. Няхай думае, што ён вольны.

Артур.          Слухайце, вы…

Бутрым.        (Падыходзіць да Артура, бярэ яго за плечы.) Сядай вось сюды, да нас. Бліжэй, бліжэй! (Да хлопцаў.) Раней пачнем – раней скончым.

Шцірліц.      Лагічна. Пачынай.

Бутрым.        Было гэта пяць год таму…

III

                    Пакой той жа, тыя ж асобы, але настрой выразна зьмяняецца. Усё адбываецца і не адбываецца – як у сне.

Бутрым.        Пачалося з таго. Што засынаючы кожную ноч, — ці дома, ці дзе яшчэ, — адразу прачынаўся ў нейкім лесе, ля распаленага вогнішча. Лес, палянка, дарога-грунтоўка. Я сядзеў там адзін. Кожную ноч па гадзіне . Ледзьве не звар’яцеў. Больш чым на сто крокаў ад вогнішча адысьці не атрымлівалася – нешта не пускала: сьценка, бар’ер. У канцы першага месяца з’явілася Яна і растлумачыла. Што гэта пакараньне за маю здраду ёй. І што ад мяне залежыць, калі я яго пазбаўлюся. У жыцьці рэальным, днём, я нічога не ўзгадваў. А тут… ты ведаеш, гадзіна можа быць бясконца доўгай для чалавека, які ніколі не любіў адзіноты. Можа было толькі думаць. Ніякай іншай дзейнасьці – толькі думкі! Я ўспамінаў сваіх каханак. Я складваў казкі. Я… Чаго я толькі не рабіў! І недзе праз год з’явіўся Шцірліц.

Шцірліц.       Ну, мяне, прынамсі, прывезлі. Уяўляеш – вяртаюся я з адной паездкі, вечарам выходжу з цягніка, а яна чакае з машынай. Як ехалі і дзе – ня помню. Прывезла на палянку, адчыніла дзверку,- ідзі, кажа, вунь твой таварыш. Я і пайшоў.

Бутрым.       Як я ўзрадваўся!

Шцірліц.      Мяне гэта спачатку зьдзівіла трохі… ты ж помніш, я цябе ці не за вар’ята палічыў.

Бутрым.       Можа яно так крыху і было.

Шцірліц.      Мы так разгаварыліся…

Бутрым.        …што першая ноч прайшла незаўважна. А пасля аказалася, што час знаходжаньня ля вогнішча на гадзіну павялічыўся.

Шцірліц.      Праз нейкі час гэтых дзьвух гадзінаў нам стала замнога…

Бутрым.        І калі мы гатовыя былі пазабіваць адзін аднаго, з’явіўся Лёшка.

Шцірліц.      Яго з намі больш ніколі ня будзе. Таму што ён…

Бутрым.        Ён мёртвы. Патануў у возеры – зацягнула ў яміну. Пасля   высьветлілася, што Гаспадыня гэтага ня ведала, калі яго прыводзіла. У гэтай містыцы Цім доўга капаўся, ён можа й растлумачыць нешта. Там атрымліваецца, што яна да вогнішча забірала душу асобна ад цела ці нешта падобнае… Ну й захапіла яго якраз перад тым здарэньнем, ці падчас яго.

Шцірліц.       Лёшка сачатку ня ведаў, што ён памёр. Але раптам – мы помнім розныя папярэднія дні, а ён успамінае вечна адзін і той жа дзень – ягоны апошні.

Бутрым. Ён фактычна ўваскрасаў на гэтыя тры гадзіны.

Шцірліц. Так, цяпер мы мелі тры гадзіны чыстага вольнага часу, тры дадатковыя гадзіны жыцьця на суткі… Што было б выдатна, калі б мы помнілі гэтыя… сны.

Бутрым. І толькі з прыходам Давуні Гаспадыня паведаміла, нашто яна нас туды зацягнула.

Гаспадыня. А быццам бы я сама раней гэта ведала.

Шцірліц. Няўжо ты калі што рабіла бяз мэты? Няхай дзесяць разоў завуаляванай, далёкай-далёкай?

Гаспадыня. Інтуіцыя і дакладны разлік – два бакі аднаго медаля. Аверс і рэверс. Я часта раблю нешта, здаецца, мне непатрэбнае і выпадковае… І галоўным гэтае нешта робіцца нечакана і для мяне.

Шцірліц. Але ж ты ўсе роўна маеш свій вынік – навошта табе дробязнае перабіраньне варыянтаў?

Гаспадыня. Разумеюць, асэнсоўваць нешта можна на ўзроўні сьвядомасьці ці падсьвядомасьці, прасцей кажучы – розумам ці сэрцам. Але сапраўды дзейсным разуменьне робіцца толькі пры спалучэньні двух гэтых пачаткаў. Фактычна праз разлікі я вучуся карыстацца тым, што ты завеш інтуіцыяй.

Шцірліц. Калі навучышся, скажы мне. Я, нарэшце, змагу спаць спакойна.

Гаспадыня. Я адзінае, што абцяжарвае тваё сумленьне?

Шцірліц. Oh, yes!

Бутрым. Хопіць ухіляцца! У хлопчыка вочкі гараць, хоча даведацца, якімі такімі вялікімі справамі мы займаліся.

Сантаеў. Вялікі подзьвіг – даць чалавеку ў сківіцу так, каб ён доўга ляжаў і не падымаўся!

Бутрым. І што б вы, псіхікі, рабілі без маёй фізікі?

Сантаеў. За рукі, за ногі, і галавой у дым. Вынік той жа – непрытомнасьць.

Бутрым. Сумняваюся я, што б вы са Шцірліцам яго ўтрымалі. Давуні не такі ўжо хлюпік.

Сантаеў. Ну яшчэ б што прыдумалі.

Бутрым. Во-во! Ты б прыдумаў – што, а Шцірліц – як.

Сантаеў. Усё правільна – мы прыдумваем, а ты – выконваеш.

Шцірліц. І як гэта нам нешта яшчэ ўдалося! Мы ж і хвіліны мірна пражыць ня можам!

Артур. Дык вашае вынаходніцтва – чыстка пысаў?

Шцірліц. Жвавы хлопчык.

Бутрым. Ну-ну.

Сантаеў. Проста начысціць пысу – фу! А вось начысціць яе ў патрэбны час і ў патрэбным месцы…

Бутрым. І з патрэбнай мэтай.

Шцірліц. А калі сур’ёзна, то страціўшаму прытомнасьць Давуні падклалі ў кішэню паперы, якія там, у рэаліі, трэба было перадаць Гаспадыні. Бо калі ён ня ведаў, што ляжыць у ягонае кішэні, то гэтае “што” там і заставалася… пераходзіла са сну ў рэальнасць.

Сантаеў. Бо бедненькая Гаспадынька на той момант нічым істотна не адрознівалася ад нас пяцёх у адным — яна ў рэаліі ня помніла нічога пра сябе са сну. І не магла адпусьціць нас з вогнішча.

Шцірліц. Была звычайнай, ня вельмі шчаслівай жанчынай. Не бяз таленту, але ж…

Гаспадыня. Акуратней з кампліментамі. Магу і пакрыўдзіцца.

Шцірліц. Нават калі сапраўды пакрыўдзішся, нічога ня зробіш. Я табе яшчэ патрэбны.

Артур. (Да Шцірліца.) А яна сапраўды нешта можа?

Шцірліц. І яшчэ як. Па шчырасці, вельмі ня раю высвятляць на сабе, што яна можа. Я ў сваіх жартах ведаю межы. І час.

Артур. Угу. Вы мне яшчэ не сказалі, што там за паперы былі.

Шцірліц. Гэта няхай яна табе раскажа. Мы бачылі канверцік і нумар тэлефона на ім.

Сантаеў. Між іншым, нават калі б “перадатчыкам” зрабілі б кагосьці з нас, штука магла б і не спрацаваць. На той час у рэаліі адзін Давуні адчуваў нешта да яе і пазваніў, і перадаў, а ня проста закінуў той канверт у бліжэйшую сьметніцу.

Гаспадыня. У канверце было апісанне працэсу набыцьця поўнай памяці і поўных магчымасьцяў – для мяне. Во парадваліся б вы, каб ведалі, як мала асалоды ў гэтай працэдуры. Вам дык я поўную памяць проста ўключыла – бяз болю і намаганьняў.

Шцірліц. Дзякуй, дзякуй!

Бутрым. А то мы прасілі ў цябе гэтае другое жыцьцё і гэтую другую памяць.

Шцірліц. Хлопчыкі-дзяўчынкі, давайце-ка бліжэй да справы. Цяпер нашае мінулае досыць асветленае для новага сябра нашае Суполкі.

Бутрым. Ну, поўнага членства ў яго няма…

Сантаеў. Бутрым, ды сьціхні ты!

Гаспадыня. Чакайце.Я, здаецца, ведаю. Я даўно думала пра адно падарожжа… якое немагчымае без спадарожніка.

Бутрым. Ну, і…

Гаспадыня. Артур, калі ты згодны…

Артур. Ну… гэта надоўга?

Гаспадыня. (Усміхнуўшыся.) Гадзіны на дзьве.

Артур. Зразумела, я…

Шцірліц. Чакай, хлопчык. А куды трэба ісці? Ці не туды, дзе мы дружна палілі вогнішча?

Гаспадыня. Не туды, але ў падобнае месца.

Бутрым. (Артуру.) Ня раю табе туды савацца. Гэта хутчэй за ўсё вельмі небяспечна.

Гаспадыня. Так, гэта небяспечна, але не настолькі, каб вельмі палохацца. Урэшце, там буду я, і галоўная небяспека – для мяне.

Сантаеў. Дык навошта табе спадарожнік, якога прыйдзецца ахоўваць?

Гаспадыня. Калі мы прыйдзем на патрэбнае месца… Лепей вобразна сказаць… Уявіце сабе шалі. Мне трэба стаць на адзін бок. І каб я не паляцела ўніз, трэба, каб нехта стаў на другі. Тады раўнавана захаваецца.

Бутрым. А калі ён болей за цябе важыць?

Сантаеў. Табе ж сказалі – гэта вобразна. Там, відаць, ня мае значэньня натуральная вага.

Артур. Я згодны. Я табе веру.

Гаспадыня. Яшчэ адна праблема. Вы, каго я магу ўзяць у тое вымярэньне, са мной ня можаце ісці, а…

Шцірліц. Чаму ж? Ты б магла і загадаць.

Гаспадыня. Таму што ў апошні момант два жыцьці будуць залежаць ад ступені даверу. Ніхто з вас мне так не давярае.

Бутрым. І іншым ня раім.

Артур. Я сам магу гэта вырашыць.

Гаспадыня. А Артура правесці туды мне будзе складана.

Бутрым. Ідзіце, птушачкі, пазабаўцеся. Магу свечку патрымаць. Што ж ты ўпусціла такую важную дэталь!

Сантаеў. Бутрым, гульні скончыліся.

Бутрым. Для каго як.

Сантаеў. Наколькі я разумею, варыянт Бутрыма не праходзіць?

Артур чырванее.

Гаспадыня. Ты разумееш правільна.

Сантаеў. А табе было бы лягчэй, калі б ён спаў? Ну, проста спаў?

Гаспадыня. Тады – ўсё проста. Але… трэба, каб ён не прачнуўся заўчасна.

Бутрым. Маю два пачакі дымедролу. Купіў у вакзальным кіёску.

Шцірліц. Не, гэта не тое.

Сантаеў. А ты займалася гіпнозам?

Гаспадыня. Халера ясная! Артур, ты на гэта згадзішся?

Артур. Ну, урэшце, я ўжо згадзіўся.

Гаспадыня. Кладзіся на канапу. (Здымае з шыі нешта бліскучае на ланцужку.) Ляжы спакойна… Не хвалюйся… Глядзі сюды… Так… Ты зараз заснеш… Прачнешся толькі па маім загадзе… Спі… Спі, сонейка!.. (Паварочваецца.) Усё. Ён спіць.

Шцірліц. А мы…

Гаспадыня. А вы сядзіце, святкуйце, ахоўвайце цела. Толькі пажадана ня вельмі шумець. Я пайду. (Апранаецца.)

Сантаеў. Ты куды?

Гаспадыня. Пры пераходзе ў іншае вымярэнне я выглядаю ня дужа прывабна. Чакайце! (Сыходзіць.)

Бутрым. (Бярэ бутэльку.) Ну, чакаць дык чакаць.

IV

Цемра. Нехта ідзе ў цемры, запальвае ліхтар, водзіць слупком сьвятла ў розныя бакі. Паступова сьвятлее, але не да канца. Уся гэтая сцэна ідзе пры ненармальным асьвятленьні. Месца без акрэсьленых прыкметаў. Пуста і гола. Гаспадыня будзіць Артура.

Гаспадыня. Досыць дрыхнуць. Пад’ем. Нам даволі далёка ісьці.

Артур. Ой! Добрай раніцы! Цьфу, што гэта я! Дык… атрымалася?

Гаспадыня. Атрымалася, атрымалася! Уставай. У дарозе пагаворым.

Артур. Ты дакладна ведаеш, куды ісьці? Тут усё такое аднолькавае!

Гаспадыня. Не хвалюйся, я адчую, калі мы пойдзем не туды.

Артур. Не зусім разумею.

Гаспадыня. І ня трэба. Але… Урэшце, калі так усё складаецца, выходзіць, што ты таксама пойдзеш па нейкім варыянце Шляху. Во, халера! Ніколі не жадала быць Настаўнікам! Давай пачнем так. Мы з табой трапілі разам у адно вельмі цікавае месца. Я ведаю некалькіх таварышаў, якія б дорага заплацілі за тое, каб мець магчымасьць апынуцца тут.

Артур. Дык што гэта за месца? Ты ж нічога не растлумачыла толкам, і, наогул, усё неяк спантанна атрымалася, і я…

Гаспадыня. Так, для цябе – спантанна. А я сюды доўга ішла. Фактычна – усё сьвядомае жыцьцё. Тут… ну як табе тлумачыць такія рэчы… Ты ж зусім нічога ня ведаеш… Адным словам, гэта такое месца, дзе можна набыць веды. Вялікія, вельмі вялікія веды.

Артур. Ну і…

Гаспадыня. Ну і зь імі, адпаведна, прыходзіць улада. Ня тыя сьмешненькія апаратныя гульні, якія даюць магчымасць уласнага дабрабыту за кошт тысячаў ці мільёнаў сучасьнікаў-суайчыньнікаў і іх нашчадкаў, а ўлада значна болш высокая… досыць цяжка растлумачыць, якога яна гатунку, над кім і над чым, акрамя людзей, яна даецца…

Артур. І ты… прыйшла за ёй?

Гаспадыня. Толькі за той ейнай часткай, якая дазваляе быць незалежнай ад улады апаратчыкаў. А ў астатнім, як ні дзіўна, — не. Я хачу ведаць. Я хачу бачыць ясна. Хачу мець магчымасьць зьвязваць некаторыя парваныя ніткі… але ня болей за тое.

З’яўляецца чалавек у даўгім плашчы і капялюшы. Плашч незашпілены. Шыкоўны касьцюм, гальштук, насоўка – усё вытанчана, стыльна.

Майстар. Дабрыдзень, шаноўная!

Гаспадыня. Ты?

Майстар. Я. Не чакала? Чуў тут пару тваіх апошніх фразаў. Ня думаю, каб ты гэта сур’езна. Ну, хопіць. Хопіць заліваць хлопчыку вочкі блакітам. Тут ёсьць я, так што можна не саромецца.

Гаспадыня. (Сталёва). Не зусім разумею.

Майстар. Ну! Цяпер у цябе ёсьць варты цябе напарнік. Аднаго не разумею – навошта было ўпраціцца і ствараць сабе лішнія перашкоды? Па сіле мы роўныя, і калі да роўных дадаць па аднолькаваму, раўнавага ня страціцца. Я мацнейшым за цябе не зраблюся.

Гаспадыня. Якім чынам ты сюды трапіў?

Майстар. Па тваіх сьлядох, па тваіх сьлядох! Ты ж ведаеш – па гарачых сьвежанькіх сьлядках ісьці вельмі проста. Тут галоўнае было не ўпусьціць моманту, калі ты сюды зьбярэшся. Астатняе – дробязі.

Гаспадыня. Я ішла сваім шляхам. Ты ня мог адчуць ягонага пачатку тваімі метадамі.

Майстар. Ах, рыбанька! Але ж каб выцягнуць да сябе сваіх сябрукоў з усіх канцоў Беларусі, табе прыйшлося карыстацца маімі метадамі. Твае ж не дапускаюць такога ўплыву на чалавекаў… якімі б гэтыя чалавекі не былі.

Гаспадыня. Хлусіш. Я не карысталася тваім Мастацтвам. Я адправіла звычайныя поклічы, і тое, што на іх адгукнуліся ўсе разам і так хутка, вельмі мяне зьдзіўляе.

Майстар. Я разумею тваё нежаданьне прызнавацца, але факт ёсьць факт: я тут. Гэта рэальнасьць.

Артур. Хто вы? (Не атрымлівае адказу. Майстар яго цалкам ігнаруе.) Слухай, хто гэта?

Гаспадыня. Гэты чалавек займаецца другім бокам таго, чым займаюся я. Можа зваць яго Майстрам. Калі, зразумела, ён захоча з табой размаўляць.

Артур. Можа хопіць загадак? Ці ягоная праўда, і я тут на самой справе непатрэбны? Тады адпраўляй мяне назад! Мне тут не падабаецца.

Майстар. Твая малпачка сказала разумную рэч! Навошта цягнуць баласт? Ён нас затрымае. Без яго можна будзе падляцець троші – так хутчэй.

Гаспадыня. (Артуру.) Ты сутыкаўся з так званымі экстрасэнсамі? Не з прымітыўнымі махлярамі, а з тымі, якія сапраўды нешта могуць?

Артур. Ну, маёй маці адзін дзядок вылячыў хрыбет нейкімі адмысловымі масажамі, але…

Гаспадыня. Гэта не зусім тое. Гэтае слова павінна азначаць чалавека, які ў большай ці меншай ступені валодае энэргіямі. Так званымі тонкімі энэргіямі… Тымі, што ня ловяцца прыборамі.

Артур. Якімі прыборамі?

Гаспадыня. Не, ты не разумееш. Давай з іншага боку. Майстар – Маг. Маг высокага ўзроўню.

Артур. Эй, я не настолькі маленькі, каб слухаць такія казкі…

Гаспадыня. Мне ж ты неяк паверыў. А ягонай “казачнасьці” хопіць, напрыклад, на тое, каб загадаць табе любое дзеяньне. І ты загад выканаеш. Нават скокнеш зь дзевятага паверху.

Майстар. Ты дарма губляеш час, Гаспадыня. Мы можам знаходзіцца тут даволі кароткі тэрмін. Надалей нам ня хопіць энэргіі.

Артур. Дык ты… сапраўды… вядзьмарка! Дык Бутрым меў рацыю!

Гаспадыня. І лоцыю. Пачало патрохі даходзіць. Нарэшце! Праўда,я аддаю перавагу больш сучаснай тэрміналогіі. А яшчэ не люблю ярлыкі. Шматзначнасьць слова часта прыводзіць да непаразуменьняў.

Майстар. Яшчэ раз папярэджваю – часу няшмат. І ты аддаеш процьму энэргіі на ягонае ўтрыманьне тут. Адпраўляй малпачку назад, хопіць гуляць у дзіцячыя гульні. Расказаць яму, якая ты цаца, можа й дома.

Гаспадыня. (Артуру.) Не зьвяртай на яго ўвагі. Майстар, што завецца, чараўнік чорны. У яго адпаведныя гумар і лексіка.

Майстар. Я не разумею! Ты ўсёж ж пакідаеш яго тут? Навошта? Нам што, неабходныя сьведкі?

Гаспадыня. Чаму ты так упэўнена кажаш “нам”? Чаму ты так упэўнены, што я прыняла тваю прапанову? Чаму ты думаеш, што я пайду па лязу з табой, а ня зь ім?

Майстар. А як жа тваё хвалёнае-дэкляраванае чалавекалюбства? А калі хлопчык аступіцца? А калі не стрывае? І ты кажаш, што не прымаеш майго шляху! А сама гатовая дзіценка ў бездань кінуць!

Гаспадыня. Ты толькі што называў яго малпай. А цяпер – дзіцёнак бедненькі!

Майстар. Я заўсёды быў супраць лішніх ахвяраў.

Гаспадыня. Угу. Толькі хто вызначае лічбу ахвяр неабходных?

Майстар. Хопіць сафістыкі. Справа чакае.

Гаспадыня. У гэтым ты маеш рацыю.Пойдзем.

V

Месца Лёзаў. Саміх Лёзаў два – белае і чорнае, яны ідуць паралельна. Астатняе залежыць ад фантазіі рэжысёра ці мастака. Гаспадыня, Артур і Майстар адпачываюць. Усе вельмі стомленыя.

Майстар. Добра, што тут можна трохі адпачыць.

Артур. Што гэта за месца?

Гаспадыня. Умоўна-спрошчана – месца Сілы. Ці, лепей, сутыкненьня Сілаў.

Майстар. Памаўчы, а?

Гаспадыня і Майстар паглыбляюццав ў сябе. Артур разглядвае навакольле і зноўку ня стрымліваецца.

Артур. Дык навошта мы сюды прыйшлі? Вы там нешта балбаталі пра мост над безданьню – а тут няма ніякай бездані… Поле голае… Трава нейкая, і тая дохлая.

Майстар. І ты зьбіраешся некуды ісьці зі ім? (Да Артура.) Дай ты людзям пасядзець спакойна! Трэба ж падрыхтавацца!

Артур. (Да Гаспадыні.) Ты ж мяне сюды прыцягнула! Не магу ж я нешта рабіць, не ведаючы, што я раблю!

Гаспадыня не пасьпявае адказаць. Майстар ускоквае, ён раззлаваўся.

Майстар. Ну, хопіць! Я цябе двойчы прасіў не замінаць! Зараз ты ў мяне замаўчыш! (Накіроўвае руку ў бок Артура, далонь адкрытая. Фактычна, наступная сцэна – бойка энэргіямі, і яе вырашэньне залежыць ад узроўню пластычнасьці выканаўцаў)

Артур. (Спачатку яго адкідвае ўбок. Ен хапае паветра,але нейкім чынам распрамляецца і робіць у бок Майстра некалькі пасаў. Голас яго істотна зьмяніўся.) А гэта мы яшчэ паглядзім!

Артур і Майстар б’юцца. Гаспадыня, урэшце, падымаецца і зьдзіўлена назірае за імі.

Майстар. Ну, дзякуй! Прыцягнуць сюды схаванага Мага!

Гаспадыня. Якога схаванага Мага?

Майстар. Якога-якога! На бачыш? Вось гэтага! А можа ты сьпецыяльна? Набіла яму галаву, навучыла, паставіла блокі, каб ня ўспомніў заўчасна?

Гаспадыня. Ды кіньце вы дзідамі махаць! Знайшлі час і месца!

Майстар. Утаймуй свайго малайца! Ягоны юначы запал…

Гаспадыня. Спыніся! Ідзі сюды!

Артур спыняецца, але відавочна без вялікага жаданьня.

Артур. Гэта сапраўды ты дала мне веды?

Гаспадыня. Табе што, не падабаецца?

Майстар. Ісьці на такую рызыку! Я ня ўпэўнены, што ты зараз зь ім справішся!

Гаспадыня. Ды я паставіла яму звычайны набор воіна-вартаўніка!

Майстар. Ну тады, даражэнькая, у яго ўсяго толькі талент! А ты ведаеш, колькі гэта каштуе і што азначае ў нашай справе!

Артур. Ну, ладна. Я павінен табе падзякаваць, відаць.

Гаспадыня. Зусім неабавязкова. Я не зьбіралася рабіць зь цябеМага. А даць магчымасьць абараняцца – хутчэй мой абавязак, калі ўжо я пацягнула цябе ў небясьпечнае месца.

Майстар. Ну, вы тут высьвятляйце адносіны, а я пайшоў. Паспрабую адзін як-небудзь. Другога раза ў мяне можа й ня быць. (Накіроўваецца да Лёзаў.)

Гаспадыня. Чакай! Ты ня пройдзеш адзін! Ты страціў столькі энэргіі,у цябе ня хопіць сілы на супрацьвагу!

Майстар. Ты ведаеш, мне амаль усё роўна. Ці пан, ці…

Гаспадыня. Чакай! Мы можам дамовіцца!

Майстар Навошта, нас трое, і цяпер наўрад ці нехта з нас можа дазволіць сабе раскошу не скарыстаццца гэтым выпадкам. Другі раз сюды не трапляюць.

Гаспадыня. Халера! Калі ён усё ж такі пройдзе, нам з табой ня хопіць сілы яго ўтрымаць. Лёзы пераводзяць на новую ступень валоданьня Сілай – праз боль, жах, жудасьць, але хутка. У звычайных абставінах на гэта патрабуюцца гады.

Артур. І ён можа нас пасьля не пусьціць да Лёзаў?

Гаспадыня. Ён напэўна нас да іх ня пусьціць! Столькі працы!

Артур. Я спыню яго.

Гаспадыня. Як ты…

Яны кідаюцца да Лёзаў. Артур і Майстар дакранаюцца адначасова да чорнага і белага (адпаведна) ляза. Гаспадыню адкідвае назад. Цемра, крыкі. Гукі, падобныя на гром. Высокія пранізьлівыя ноты. Нарастаньне складанага рытму-вібрацыі.

Ціша. Трохі сьвятла. Гаспадыня паміж дзьвух лёзаў, якія ўжо ня сьвецяцца – яны глухія і звычайныя. Яна дакранаецца да аднаго, да другога, і, стоячы паміж імі, пачынае рагатаць. Рогат робіцца ці не вар’яцкім і пераходзіць у плач. Праз некаторы час плач неяк разам супакойваецца.

Гаспадыня. Мы жадаем… Мы ўсе жыцьце нечага жадаем… Славы, улады, каханьня, ведаў, спакою, шчасьця… Дзеля нашых жаданьняў мы робім тое, што можна, і тое, што нельга рабіць. Нашы жаданьні валодаюць намі. Нашы жаданьні ў вялікай ступені робяць з нас тое, што мы ёсьць. Мяне ніхто не пачуе, але я ўсё роўна крыкну: Людзі! Больш за ўсё на сьвеце бойцеся, што Лёс ці Бог спраўдзяць вашыя самыя запаветныя жаданьні! (Перадражнівае сябе.) “Незалежнасці!” ”Ведаў!” “Яснага бачаньня!” “Зьвязваць ніткі!” “І ня болей за тое!..” Ня болей за тое. Ня болей! О, як я не зайздрошчу таму, хто паспрабуе мяне хоць пальцам крануць! Я маю адказ на любое пытаньне, якое ў сілах прыдумаць! Я ўсё бачу! І лепей за ўсё я бачу цяпер сябе, якой цэлае жыцьце прыйдзецца зьвязваць разарваныя іншымі ніткі асноў сьветабудовы…

Імкліва ўваходзіць Артур.

Артур. Чаму ты яшчэ тут? Усё скончана ж… Месца спусьцела. Шкада, што так атрымалася, але нічога не зробіш. Я схадзіў пакуль за сваім целам – з ім зручней… Ну, ня трэба так перажываць! Майстар пасьпеў ухапіць твой прыз. Да рэчы, ці ня ведаеш ты, як яго завуць? Мне было б значна лягчэй абараняцца, калі б…

Гаспадыня. Ня ведаю.

Артур. Ну, ты ня ўмееш хлусіць. Ён жа баяўся цябе, а паколькі сілы вашыя былі прыблізна роўныя, палохаць яго магло толькі тое, што ты ведала, як яго завуць.

Гаспадыня. Я сказала табе – ня ведаю. А ты хутка счарнеў, хлопчык. Мне чамусьці здавалася, ўто ў цябе большы запас трываласьці.

Артур. Слухай, я табе ўдзячны. Я цябе паважаю, але гэта датычыцца маёй уласнай бясьпекі. Я ўсяго толькі абараняюся.

Гаспадыня. Імя пры абароне не выкарыстоўваецца.

Артур. Э-Э… Я цяпер ведаю болей за цябе, і…

Гаспадыня. Асноўныя законы нязьменныя на любым узроўні.

Артур. Слухай, ты павінна мне сказаць!

Гаспадыня. Ого! Я – табе -- нешта – яшчэ – павінна?

Артур. Ты мяне ў гэта ўцягнула – так? Я цяпер вымушаны супрацьстаяць немалой – і больш вопытнай – сіле. Таму… Калі ты не разумееш сама, што гэта неабходна…

Гаспадыня. Ты будзеш змушаны з мэтай абароны ўласнае асобы дзейнічаць не па-шляхецку.

Артур. Цяпер ты мяне сваёю сафістыкай ужо ня зловіш! Давай дамовімся як разумныя людзі…

Гаспадыня. Я думаю, што мы з табой аддамаўляліся.

Артур. Слухай, я не хачу рабіць табе больна… (Робіць загадны жэст.) Стой! Павярніся! Ідзі да мяне! Калі падыйдзеш, шэптам, але выразна, назаві імя Майстра!

Яна як бы падпарадкоўваецца, але падышоўшы ўсутыч, рэзка размахваецца і дае Артуру гучную поўху.

Гаспадыня. Ідзі. І забудзься на тое, што сюды вяртаўся.

Артур сыходзіць. Ён падобны на мяккую ляльку.

Улятае Майстар.

Гаспадыня. Ну так, калі гаворыш пра Чараўніка, будзь гатовы да сустрэчы зь ім.

Майстар. Гэты… Ён быў тут?

Гаспадыня. Быў. Яму карцела даведацца, як цябе завуць.

Майстар. Так… Гэта дрэнна… Гэта вельмі дрэнна. Але я разумею – што ты магла яму цяпер супрацьпаставіць!

Гаспадыня. Ну, нешта магла.

Майстар. Ты зрабіла памылку тады, калі не адправіла яго дамоў. Я таксама вінаваты – не зрабіў гэтага сам. Мы б з табой зараз на пару павесяліліся і разыйшліся… як заўсёды, мірна.

Гаспадыня. Чаму ты не вярнуўся раней?

Майстар. Хлопчык хутка навучыўся рабіць досыць дасканалыя фантомы, і я… сорамна прызнацца, але…

Гаспадыня. У ягоных фантомаў заўсёды будзе пустая аўра.

Майстар. Ну, дзякуй, Гаспадынька! Вось гэта падаруначак! Але стой. Адкуль ты ведаеш?

Гаспадыня. Майстар! Майстар! Скажы лепей, навошта ты вярнуўся? Цяпер сьведкаў няма, і ты можаш кінуць свае выкрутасы.

Майстар. Я проста хацеў упэўніцца, што з табой усё добра.

Гаспадыня. Ну, упэўніўся? Можаш ісьці дамоў.

Майстар. Ты злуешся на мяне? Ну так, маеш поўнае права. Ведаеш… Я хацеў сказаць вось што… Я … прапаную табе ісьці разам. Я… адчуваю сябе вінаватым… Ты зараз будзеш зусім безабаронная перад гэтым маладым ды раньнім… ну і наогул…

Гаспадыня. Я заўсёды здолею сябе абараніцць.

Майстар. Ён стаў на ступень вышэйшы за цябе! Мне што, трэба тлумачыць табе самыя асновы? Ён цяпер можа зрабіць з табой усё, што захоча!

Гаспадыня. А чаму цябе гэта так хвалюе?

Майстар. Ну… мы з табой досыць даўно ведаем адзін аднаго… Мы, урэшце, старыя прыяцелі, і мне было б непрыемна…

Гаспадыня. Не віляй, Майстар! Ці хопіць у цябе сьмеласьці не віляць?

Майстар.      Ты хацела мяне раззлаваць – у цябе гэта атрымалася. Заўсёды атрымлівалася. Добра! Слухай! Я жадаю цябе. Я заўсёды цябе жадаў. З першага погляду, з першага слова! Ты… Ты заўсёды была далёкая. Ты больш ведала, больш умела, лепей валодала сабой. Да нашае сустрэчы мае заняткі былі толькі спосабам задавальненьня дапытлівасьці… я не цікавіўся ўладай, магчымасьцю кіраваць… Як я пачаў працаваць з тое сустрэчы, колькі часу ўбіў у заняткі ўсім, што хоць якім бокам датычылася Вялікае Навукі Улады! Як я шліфаваў сваё майстэрства! Каго толькі не падпарадкоўваў усімі магчымымі спосабамі! Колькі было іх, гэтых людзей, якія рабілі ўсё, што я хацеў, і якія былі мне абсалюта непатрэбныя! Я жадаў аднойчы загадаць табе …. А ты… Ты заўсёды была мацнейшая за мяне… але чамусьці нічога мне не загадвала. І ўсіх маіх лялек я адддаў бы за адзін твой позірк.

Гаспадыня. Майстар… Але сітуацыя быццам зьмянілася. Чаму ты цяпер гаворыш мне гэта, чаму ты цяпер не прымусіш мяне пакорліва ісьці сьледам? Ці пасьля набыцьця вялікай сілы я стала табе нецікавая?

Майстар. Не. Ты цудоўна ведаеш, што не. І я сапраўды магу цябе прымусіць… так, па ідэі я магу гэта зрабіць. І я гэтага не зраблю. Усё. Прабач. Я хаўсёды буду ахоўваць цябе, але… Я пайду.

Гаспадыня. Чакай. Ты не сказаў, чаму. Чаму ты гэтага ня зробіш?

Майстар. Таму што мне ўстыла торгаць за ніткі. Таму што мне ўстыла карыстацца штучнымі рэчамі. Я пракраўся за табой да Лёзаў, каб не згубіць цябе назаўсёды, а згубіў нават надзею. І я буду рады, калі гэты хлопчык аднойчы дастане мяне.

Гаспадыня. Ён цябе не дастане.

Майстар. Чаму гэта?

Гаспадыня. Я адняла ў яго веды пра спосабы ўзнаўленьня энэргі. Няхай хоць нешта сам пашукае. А ты ведаеш, што ўсё астатняе без дастатковай колькасьці энэргіі – мёртвае.

Майстар. Стой… Як ты магла… Як у цябе атрымалася… Ты… Ты таксама нешта ўзяла ад Лёзаў?

Гаспадыня. Не ад Лёзаў. І не ўзяла. Далі. Дакладней, мяне прымусілі ўзяць. Баюся, што на мяне ўзвалілі болей, чым я магу несьці.

Майстар. Божачка! Выцерці веды з галавы Мага! А я так ганарыўся, што стаў табе роўным! Роўным! Ты… Ты засталася там, на недасягальнай вышыні…

Гаспадыня. Але ў цябе зноўку ёсьць надзея. (Пра сябе.) Гэта ўсё, што я магу табе даць.

VI

Зноўку пакой-майстэрня. Гаспадыня, Бутрым, Шцірліц і Сантаеў сядзяць вакол абрусу. Пара пустых пляшак. Гаспадыня заканчвае апавяданьне.

Гаспадыня. …Яны здолелі прайсьці, абодва, а мяне адкінула назад. Так вось усё і адбылося.

Шцірліц. Мы, шчыра кажучы, былі напалоханыя зьнікненьнем нашай сьпячай прыгажуні…

Сантаеў. А дзе яны цяпер?

Гаспадыня. Носяццца па горадзе, спрабуючы злавіць адзін аднаго. Сілы роўныя, так што баяцца няма чаго. Выдыхнуцца і спыняцца.

Бутрым. А ты што ж, так нічога і не атрымала, выходзіць?

Сантаеў. Бутрым, раз на год можна і сабрацца неяк… нават такім чынам. Мне, напрыклад, не хапала вас дваіх… праўда, я толькі цяпер гэта зразумеў. (Да Гаспадыні.) Так што, калі табе што яшчэ спатрэбіцца – выцягвай мяе спакойна, хоць зь якога ложка.

Бутрым. Я зусім не таму…

Гаспадыня. Я ведаю. Людзі! Я павінна вам сказаць… Мне ж таксама тое-сёе перапала. Праўда, зусім ня тое, на што я разлічвала.

Шцірліц. І што гэта?

Гаспадыня. Помніце, я ўсё хацеал ведаў? Ну дык вось, цяпер у мяне іх больш чым дастатков. Але…

Шцірліц. Што “але”?

Гаспадыня. Але я не ведаю, што мне зь імі рабіць. Іх столькі, што прыйдзецца гадамі разьбірацца толькі, што там да чаго і куды ідзе…

Сантаеў. Чакай! Адкуль? Твой Артур схапіўся за чорнае Лязо, Майстар за белае… Ты ж не пасьпела нічога ўхапіць…

Гаспадыня. Маё Лязо знайшло мяне само.

Шцірліц. І…

Гаспадыня. І яно – шэрае.

Бутрым. Я чытаў розныя казкі, але нешта нічога не прыгадваю… Хіба толькі Толкіена ўзгадаць… Дык там жа Гэндальф Шэры проста дарастае да Белага. Табе што, прыйдзецца зноўку да нечага дарастаць?

Гаспадыня. Не. Тут усё зусім не так. І можа дарма я скарысталася гэтае азначэньне – “шэры”. Па функцыях я з’ялююся вартаўніком, ахоўнікам. Мая справа – назіральная. Мне ня трэба цяпер ні чорнай улады, ні белага спакою-веданьня. Я назіраю за тым, каб гэтыя чорныя і белыя не перадушылі адзін аднаго.

Шцірліц. Значыцца, ты мацнейшая за іх?

Гаспадыня. Значыцца.

Сантаеў. Ого.

Шцірліц. (Сантаеву.) Ага!

Гаспадыня. Людзі! Кіньце хвалявацца! Я абсалютна афіцыйна, калі хочаце, аб’вяшчаю аб роспуску Суполкі Вогнішча! Вы мне вельмі і вельмі дапамаглі, і я абацаю, што нікола болей ня буду вас чапаць! Жывіце самі, жывіце як хочаце, жывіце сабе безь мяне! Забудзьце пра маё існаваньне, калі так лягчэй.

Бутрым. Ты нас праганяеш?

Шцірліц. Што гэта з табой, дзядзька? Сам увесь час ныў-ныў!

Бутрым. Памаўчы ты, разумнік.

Шцірліц. Маўчу.

Гаспадыня. Людзі, вы ня так зарзумелі… Бутрым, Шцірліц, Цім… Я… Я буду вельмі і вельмі радая, калі вы паасобку ці разам пажадаеце мяне наведаць. Урэшце, людзі, вы ж адзіныя, з кім я магу шчыра пагаварыць. Ніхто ж болей не паверыць, не зразумее ні халеры з гэтага!

Сантаеў. А хлопчык Артурка?

Гаспадыня. Я зрабіла так, што ён на ўсё забыўся. Будзе лічыць, што дасягнуў сваёй ступені самастойна. Удзячнасьць – непамерная ноша. А прыходзіць сюды яму зробіццца нецікава. Так што…

Шцірліц. Чаму ты так? Мне здалося, у вас нешта магло атрымацца…

Гаспадыня. Шцірліц, разумееш, справа перад усім у тым, што пры маёй новай дзейнасьці… Ну, у ёй побач з усімі ведамі і магутнасьцямі стаіць колькі абмежаваньняў. Мне цяпер шмат чаго нельга. І заўсёды будзе нельга.

Бутрым. Дык што, у цябе…

Гаспадыня. У тых, хто стаіць на варце, не бывае сям’і.

Сантаеў. А…

Гаспадыня. І не бывае славы.

Шцірліц. Але…

Гаспадыня. Так, у іх могуць быць сябры. Але “могуць быць” – ня значыць “будуць”.

Шцірліц. Яны ў цябе ёсьць.

Бутрым.       Так. І не зьвяртай увагі на маё занудства.

Сантаеў. І на мой дурны гумар.

Б’е 12.00.

Шцірліц. Ну што, з Новым Годам!

П’юць, маўчаць.

Гаспадыня. Людзі… Я пайду лягу, відаць.

Сантаеў. Так, ты такая стомленая.

Бутрым. Ледзьве на нагах трымаешся.

Гаспадыня ідзе некуды углыб сцэны.

Маўчаньне.

Сантаеў. Шцірліц, ты самы разумны з нас. Ты – па праўдзе толькі! – ты сапраўды ў гэта верыш? У гэтую неверагодную прыхаваную магутнасьць?

Шцірліц. Ты сам усё бачыў, і сумняваешся. Я таксам чалавек, а чалавеку гэта ўласьціва…

Бутрым. Я чамусьці веру.

Шцірліц. Я калісьці даўно-даўно ці чуў нешта такое… Што ёсьць такая нябачная варта, што ахоўвае ўсё на сьвеце – белых, чорных, Магаў, проста людзей… І бяз гэтай незаўважнай прысутнасьці немагчыма напісаць добры верш ці пабудаваць прыстойную ўтульную хату… Яна як каталізатар, які робіць магчымымі ўсе стваральныя дзеяньні. Яна вартуе і парадак, і хаос. Яна…

Сантаеў. Яна жудасна адзінокая.

Бутрым. І абсалютна безабаронная на самой справе. Хлопцы…

Шцірліц. Так.

Сантаеў. Здаецца, Суполка Вогнішча – самы трывалы саюз, які я ведаю.

Шцірліц. Асабліва цяпер, калі з’явілася пэўная акрэсьленая мэта.

Бутрым. Функцыя.

Сантаеў. Ну так. Ахова вартаўніка .

Музыка.

1996.